Maharashtra Board SSC Class 10 Sanskrit Question Paper 2022 with Answers Solutions Pdf Download.
SSC Sanskrit Question Paper 2022 with Answers Pdf Download Maharashtra Board
Time : 3 Hours
Max. Marks: 80
सूचना-
(1) सर्वासु कृतिषु वाक्यानां पुनर्लेखनम् आवश्यकम् ।
(2) यथासूचनम् आकलनकृतयः व्याकरणकृतयः आरेखितव्याः ।
(3) आकृतीनाम्, आलेखनं मसीलेखन्या अङ्कन्या वा कर्त्तव्यम् ।
प्रथमः विभागः – सुगमसंस्कृतम् [8]
1. (अ) चित्रं दृष्ट्वा नामानि लिखत । (5 तः 4 )
उत्तर :
(1) मृदुमुद्रा
(2) भर्जयति
(3) मधुरा
(4) रवाङ्कवम्
(5) ओदनम्
(आ) सङ्ख्या: अक्षरैः / अङकैः लिखत । (3 त: 2)
(1) ४९
(2) षट्सप्ततिः
(3) १०
उत्तर :
(इ) समय स्तम्भमेलनं कुरुत ।
| ‘अ’ | ‘आ’ |
| (1) सार्ध – नववादनम् | १:०० |
| (2) पादोन- त्रिवादनम् | ५.१५ |
| (3) सपाद पञ्चवादनम् | ९.३० |
| (4) एकवादनम् | २.४५ |
उत्तर :
| ‘अ’ | ‘आ’ |
| (1) सार्ध – नववादनम् | ९.३० |
| (2) पादोन- त्रिवादनम् | २.४५ |
| (3) सपाद पञ्चवादनम् | ५.१५ |
| (4) एकवादनम् | १:०० |
द्वितीयः विभागः – गद्यम् [20]
2. (अ) गद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टाः कृतीः कुरुत । [7]
अस्ति एकं चम्पकं नाम अरण्यम् । अरण्ये चित्राङ्गो नाम मृगः एकाक्षो नाम काकश्च स्नेहेन निवसतः स्म । एकदा | चित्राङ्गः वने भ्रमन् केनापि शृगालेन अवलोकितः । क्षुद्रबुद्धिः नाम सः शृगालः स्वार्थहेतुना मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत् । अस्तङ्गते सवितरि क्षुद्रबुद्धिः मृगेण सह मृगस्य निवासस्थानं गतः । मृगशृगालौ दृष्ट्वा काकोऽवदत्, “सखे, चित्राङ्ग ! कोऽयं द्वितीयः ? ” मृगः अब्रूत, “जम्बूकोऽयम् । अस्मत्सख्यम् इच्छति । ” काक: उपादिशत्, “अकस्मादागन्तुना सह मित्रता न युक्ता ।” तदाकर्ण्य जम्बूकः सकोपम् आह, “मृगस्य प्रथम दर्शने भवानपि अपरिचितः एव आसीत् । यथायं मृगः मम बन्धुः तथा भवानपि।” मृगः अब्रवीत्, “अलं विवादेन । वयं सर्वे आनन्देन एकत्र निवसामः । ” काकेनोक्तम् “एवमस्तु।”
किञ्चित्कालानन्तरं शृगालः मृगम् अवदत्, ‘वनेऽस्मिन् एकं सस्यपूर्णक्षेत्रमस्ति । दर्शयामि त्वाम् ।’ तथा कृते मृगः प्रत्यहं तत्र गत्वा सस्यम् अखादत् । तद् दृष्ट्वा एकस्मिन् दिने क्षेत्रपतिना पाश: योजितः । तत्रागतः मृगः पाशैर्बद्धः । सः अचिन्तयत्, ,” इदानीं मित्राण्येव शरणं मम। ” दूरात् तत् पश्यन् जम्बूकः मनसि आनन्दितः ।
(1) अवबोधनम् । (4 तः 3)
(क) उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत ।
शृगालः मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत् यतः …………………..
(1) तस्य मृगे प्रीतिः आसीत् ।
(2) तस्य स्वार्थहेतुः आसीत् ।
उत्तर :
शृगाल मृगेण सह मित्रताम् ऐच्छत् यतः <b>तस्य स्वार्थहेतुः आसीत् ।</b>
(ख) कः कं वदति ?
” दर्शयामि त्वाम् ”
उत्तर :
शृगालः मृगं वदति ।
(ग) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।
अरण्ये कौ निवसतः स्म ?
उत्तर :
अरण्ये मृगशृगालौ निवसतः स्म ।
(घ) अमरकोषात् शब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत ।
जम्बूकः सकोपम् आह ।
उत्तर :
शृगालः सकोपम् आह ।
(2) शब्दज्ञानम् । (3 तः 2)
(क) गद्यांशात् 2 पूर्वकालवाचक – धातुसाधित-त्वान्त-अव्यये चित्वा लिखत ।
उत्तर :
पूर्वकालंचावक – धातुसाधित
(i) दृष्ट्वा, (ii) गत्वा
(ख) प्रश्ननिर्माणं कुरुत ।
क्षेत्रपतिना पाशः योजितः ।
उत्तर :
केन पाश: योजित: ?
(ग) लकारं लिखत ।
मृग: अब्रूत, “जम्बूकोऽयम्। ”
उत्तर :
अब्रूत – लङ्लकारः ।
(3) पृथक्करणम् ।
क्रमेण योजयत ।
(1) काकस्य उपदेशः ।
(2) मृगकाकशृगालानाम् एकत्र निवासः ।
(3) शृगालस्य मृगेण सह मित्रता ।
(4) मृगकाकयो: स्नेहेन निवासः ।
उत्तर :
(1) मृगकाकयो: स्नेहेन निवासः ।
(2) शृगालस्य मृगेण सह मित्रता ।
(3) काकस्यउपदेशः ।
(4) मृगकाकशृगालानाम् एकत्र निवासः ।
(आ) गद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टाः कृतीः कुरुत ।
अर्णवः – (तथेति उक्त्वा पाकगृहात् तण्डुलान् आनयति ।) स्वीकरोतु भवान् ।
पिता – अधुना इमं तण्डुलं विभज ।
अर्णवः – तात, कियान् लघुः अस्ति एषः । पश्यतु, एतस्य भागद्वयं यथाकथमपि कृतं मया ।
पिता – इतोऽपि लघुतर गः कर्तुं शक्यते वा ?
अर्णवः – यदि क्रियते तर्हि चूर्ण भवेत् तस्य ।
पिता – सम्यग् उक्तं त्वया । यत्र एतद् विभाजनं समाप्यते यस्मात् सूक्ष्मतरः भागः प्राप्तुं न शक्यते सः एव परमः अणुः ।
अर्णवः – द्रव्यस्य अन्तिम घटक: मूलं तत्त्वं च परमाणुः सत्यं खलु ?
पिता – सत्यम् । अयं खलु कणादमहर्षेः सिद्धान्त । अपि जानासि ? परमाणुः द्रव्यस्य मूलकारणम् इति तेन महर्षिणा प्रतिपादितम् । तदपि प्रायः ख्रिस्तपूर्व पञ्चमे षष्ठे वा शतके ।
अर्णवः – तात, महर्षिणा कणादेन किं किम् उक्तं परमाणु विषये ? वयं तु केवलं तस्य महाभागस्य नामधेयम् एव जानीमः ।
पिता – कणादमुनिना प्रतिपादितम् – परमाणुः अतीन्द्रियः, सूक्ष्मः, निरवयवः, नित्यः, स्वयं व्यावर्तकः च । ‘वैशेषिकसूत्राणि’ इति स्वग्रन्थे तेन परमाणोः व्याख्या कृता ।
(1) अवबोधनम्। (4 त: 3) [3]
(क) उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत ।
(1) अणुभ्यः ……………… परमाणवः । (सूक्ष्मतरा: / स्थूलतरा: )
(2) तेन ………………… व्याख्या कृता । (परमाणो / त्रिकोणस्य)
उत्तर :
(1) अणुभ्यः सूक्ष्मतराः परमाणवः।
(2) तेन परमाणो: व्याख्या कृता।
(ख) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।
परमाणुसिद्धान्तः केन महर्षिणा कथितः ?
उत्तर :
परमाणुसिद्धान्त: कणादेन महर्षिणा कथितः।
(ग) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत ।
अर्णवः पाकगृहात् मोदकान् आनयति ।
उत्तर :
अर्णव: पाकगृहात् मोदकान् आनयति सत्यम।
(घ) एष: गद्यांश: कस्मात् पाठात् उद्धृतः ?
उत्तर :
एष: ग्यांशः ‘स एव परमाणु:’ इत्यस्मात् पाठात् उद्धृतः।
(2) शब्दज्ञानम् (3 तः 2)
(क) गद्यांशात् 2 तृतीया विभक्त्यन्तपदे चित्वा लिखत ।
उत्तर :
तृतीया विभक्त्यन्तपदे –
(i) त्वया
(ii) तेन
(iii) महर्षिणा
(iv) कणादेन
(v) कणादमुनिना।
(ख) गद्यांशात् विशेषणं चित्वा लिखत ।
(1) ………………….. घटकः ।
(2) ……………… तत्त्वम् ।
उत्तर :
(i) अन्तिम: घटक:।
(ii) मूलं तत्त्वम्।
(ग) पूर्वपदं लिखत ।
(1) इतोऽपि = …………… + अपि ।
(2) तथेति = …………… + इति ।
उत्तर :
(i) इतोऽपि = इत: + अपि।
(ii) तथेति = तथा + इति।
(3) पृथक्करणम् ।
जालरेखाचित्रं पूरयत ।
उत्तर :
(इ) माध्यमभाषया सरलार्थं लिखत । (2 तः 1) [4]
(1) वैखानसः – (राजानम् अवरुध्य) राजन्! आश्रममृगोऽयं, न हन्तव्यः, न हन्तव्यः । आशु प्रतिसंहर सायकम्। राज्ञां शस्त्रम् आर्तत्राणाय भवति न तु अनागसि प्रहर्तुम् ।
दुष्यन्तः – प्रतिसंहत एषः सायकः । ( यथोक्तं करोति )
वैखानसः – राजन् ! समिदाहरणाय प्रस्थिताः वयम् । एष खलु कण्वस्य कुलपते: अनुमालिनीतीरमाश्रमो दृश्यते । प्रविश्य प्रतिगृह्णाताम् आतिथेयः सत्कारः ।
उत्तर :
Vaikhānasa – (Obstructing the king) : O master this is hermitage deer. It is not right to kill it. It should not be hunted withhold the arrow at once. King’s weapon is meant for protection of distressed folk; and not for assaulting innocent beings.
Dushyanta – Here, I have withheld the arrow. (He does, as promised.)
Vaikhānasa – Master, we are proceeding to fetch fuel-sticks. The hermitage, being seen close by, on the bank of Malini river is of sage Kañva, the chancellor. You may visit it and accept hospitality.
वैखानस – (राजाला थांबवून) हे राजा ! हे आश्रमातील (निष्पाप ) हरणि आहे. (याचा वध केला जाऊ नये) याला मारु नये.
बाण त्वरित मागे घ्यावा. रजांचे शस्त्र हे त्रासलेल्या लोकांच्या सरंक्षणासाठी आहे, निष्यापांवर प्रहार करण्यासाठी नव्हे. (सांगितल्याप्रमाणे करतो.)
दुष्यंत – हा बाण मागे घेतला आहे. (सांगितल्याप्रमाणे करतो.)
वैखानस – हे राजा! आम्ही यज्ञाकरिता समिधा गोळा करण्यासाठी निघालो आहोत. हा कुलपती कण्वांचा मालिनी तीरावरील आश्रम दिसतो आहे. येथे प्रवेश करून अतिथियोग्य सत्काराचा लाभ घ्या.
(2) रदनिका – एहि वत्स ! शकटिकया क्रीडावः ।
दारक: – (सकरुणम्) रदनिके! किं मम एतया मृत्तिकाशकटिकया; तामेव सौवर्णशकटिकां देहि ।
रदनिका – (सनिर्वेदं निःश्वस्य) जात ! कुतोऽस्माकं सुवर्णव्यवहारः ? तातस्य पुनरपि ऋद्ध्या सुवर्णशकटिकया क्रीडिष्यसि ।
उत्तर :
Radanika – O child, come, let us play with this cart.
Son – (Sadly) O Radanika! what is the use of this earthen cart to me ? Give me the same golden cart.
Radanika – (Sighing dejectedly), O boy, what association do we have, with gold?
If your father, becomes rich again, then you will play with golden cart. (to herself).
Let me entertain him, for some time. I shall approach Vasantsena. (Approaching)
O noble one! I salute you.
(ई) मध्यमभाषया उत्तरं लिखत । (2 त: 1)
(1) धरित्र्याः उपदेशं मनसि निधाय पृथुवैन्यः किं किम् अकरोत् ?
उत्तर :
The king listenedto the advice of mother earth and acted accordingly with the cooperation of his subjects. He did all the things necessary to boost agriculture such as constructing dams on the rivers and storing water. He made efforts to make the soil more fertile. He made best quality seeds available for the farmers; for that, he collected, classified, and processed the seeds. When these things were done, and farmers sowed the selected and best quality seeds, the harvest was good, and the farmers were happy.
(2) शङ्करेण संन्यासार्थं कथम् अनुमति: लब्धा ?
उत्तर :
Once, when Shankara went to Purna river. For bathing, a crocodile seized his leg. He cried aloud : “O mother, save me !” Hearing his waiting, mother started weeping. Then, Shankara pitifully said, “Mother, my wish to renunciation, will now remain unfulfilled and I shall die. So atleast now permit me to take renunciation.’ Aryamba helplessly but against her wish said, “Let it be as you wish. Take renunication! I give you my consent. A miracle happened. The crocoline instantly released his leg. In this way, Shankara got mother’s permission.
आदिशङ्कराचार्यः या पाठामध्ये शंकराचार्यांच्या जीवनातील दोन प्रसंग उद्धृत करण्यात आले आहेत. पहिल्या प्रसंगात, एका अटळ परिस्थितीत सापडले असताना, संन्यासी बनू इच्छिणाऱ्या शंकराचार्यांना त्यांची मामा कशी अनुमती देते, याचे वर्णन आले आहे.
एकदा शंकर स्नान करत असताना अनपेक्षितपणे एका मगरीने त्यांचा पाय एकडलात्र वेदना असहा झाल्याने शंकर जोरात होरडू लागले. नेव्हा त्यांची आई आर्याबा तिथे पोहोचली. पशा अदयनीय अवस्थेत शंकराला रडताना पाहून त्याची आई सुद्धा गांगरून गेली.
हा अनावस्था प्रसंग म्हणजे आयुष्याचा शेवट अशी शंकराची समजूत झाली व त्याने संन्यासी होण्याची अतृप्त इच्छा आईकडे बोलून दाखविली. हतबल झालेल्या आबिने मनात नसतानाही ही शंकराची शेवटची इच्छा मानून, संन्यास घेण्यासाठी अनुमती दिली.
तृतीय : विभागः – पद्यम् [10]
3. (अ) पद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टाः कृतीः कुरुत । (5 तः 4) [4]
विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम्
विद्या भोगकरी यशः सुखकरी विद्या गुरूणां गुरुः ।
विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतम्
विद्या राजसु पूज्यते न तु धनं विद्याविहीनः पशुः ।।
घटं भिन्द्यात् पटं छिन्द्यात् कुर्याद्रासभरोहणम् ।
येन केन प्रकारेण प्रसिद्धः पुरुषो भवेत् ।।
यथैव सकला नद्यः प्रविशन्ति महोदधिम्
तथा मानवताधर्मं सर्वे धर्माः समाश्रिताः ।।
(1) पद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टे कृती कुरुत । (3 त: 2)
(क) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।
नरः किं छिन्द्यात् ?
उत्तर :
नरः पटं छिन्द्यात् ।
(ख) विशेषण – विशेष्ययोः मेलनं कुरुत ।
| अ | आ |
| (1) सर्वे | धर्मा: |
| (2) सकला: | पुरुष: |
| नद्य: |
उत्तर :
| अ | आ |
| (1) सर्वे | धर्मा: |
| (2) सकला: | नद्य: |
(ग) पूर्वपदं / उत्तरपदं लिखत ।
(1) पुरुषो भवेत् = …………… + भवेत् ।
(2) कुर्याद्रासभरोहणम् = कुर्यात् + ……………।
उत्तर :
(2) जालरेखाचित्रं पूरयत । [2]
उत्तर:
(आ) माध्यमभाषया उत्तरं लिखत । (2 तः 1) [2]
(1) ‘यथा चतुर्भिः कनकं परीक्ष्यते ……………. इति श्लोकस्य स्पष्टीकरणं लिखत ।
उत्तर:
In order to test the genuineness of gold, they ruh it against the testing stone cut it, heat it or proud it. Similarly whether a man is good or not is tested by his education, character, virtues and work or achievements. The illustration of gold implies that a good human being is as valuable as gold.
ज्याप्रमाणे सोन्याची परीक्षा (पारख) घासणे, छेदन करणे (तोड़णे), तापविणे व (हातीडीने) ठोकणे, (या) चार प्रकारांनी होते. त्याप्रमाणे, ज्ञान, चारित्र्य, सद्गुण व कर्म या चार प्रकारांनी मनुष्याची परीक्षा होते. स्पष्टीकरण- सोन्याची चकाकी तपासण्याकरिता त्याला घासावे लागते, ते काळे पडते का हे पाहण्याकरिता त्याला तापवावे लागते, त्याचा चिवटपणा पाहण्याकरिता त्याला तोडावे लागते व हातोड्याने ठोकून त्याचा मऊपणा हा गुण कसाला लागतो. थोडक्यात, सोन्याची शुद्धता सिद्ध करण्यासाठी त्याला चार कसोट्या लावतात. त्याप्रमाणे मनुष्य ज्ञानी, सदाचरणीं व गुणी राहून त्याचा चांगुलपणा सिद्ध करतो.
(2) ‘कंसं जघान कृष्णः ……………. इति श्लोकं स्पष्टीकुरुत ।
उत्तर:
This verse is an example of RIG. At the outslet we see only four questions but in the second reading we realise that the answer of the question is hidden in the question e.g., कं संजघान कृष्ण: (Whom did Krishna kill?) We get the answer by joining the first letter of the second word with the first word of the question. (कंस) ।
कृष्णाने कोणाला मारले? (कंस), शीतल वाहणारी गंगा कोणती आहे ? ( काशीक्षेत्रात वाहणारी). बायकोचे पोषण करण्यात कोण मग्न असतात ? ( केदारपोषणरत) कोणत्या बलवानाला थंडी बाधत नाही ? (बंबलवंत कांबळे धारण करणाऱ्या) स्पष्टीकरण हे अन्तरालापाचे उदाहरण आहे.
येथे श्लोकात विचारलेल्या चार प्रश्नांची उत्तरेही तिथेच दडली आहेत. शब्दालंकारावर आधारित असा हा श्लोक आहे. काही अक्षरांना जोडल्यास अथवा विभाजित केल्यास विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे मिळू शकतात, ज्याप्रमाणे.
- के संजघान ‘कृष्ण म्हणजे, कृष्णाने कोणाला ठार मारले? येथे प्रथम चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास ‘कंस’ असे योग्य उत्तर मिळते.
- का शीतलवाहिनी गंगा ? शीतल वाहणारी गंगा नदी कोणती ? दुसऱ्या चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास काशी म्हणजे काशीक्षेत्र असे उत्तर मिळते. याचा अर्थ, काशी क्षेत्रात वाहणारी गंगा शीतल आहे.
- बायकोचे पोषण करण्यात कोण मग्न असतात ? तिसन्या चरणातील पहिली दोन अक्षरे जोडल्यास केदार (शेत) असे उत्तर मिळते. येथे केदारपोषारत याचा अर्थ शेतकरी असा होतो.
- कोणत्या बलवानास थंडी बाधत नाही? येथेही, चौथ्या चरणातील तीन अक्षरे जोडल्यास कम्बलवन्त असा शब्द म्हणजेच उत्तर मिळते, त्याचा अर्थ, कांबळे धारण करणाऱ्या बलवानास थंडी वाजत नाही.
(इ) पद्ये शुद्धे पूर्णे च लिखत (क, ख तः 1, ग, घ तः 1)
(1) (क) रथस्यैकं …………………….. नोपकरणे ।।
अथवा
(ख) रामाभिषेके …………………… ठठं ठः ।।
उत्तर:
(क) रथस्यैकं चक्रं भुजगयमिताः सप्त तुरगाः
निरालम्बो मार्गश्चरणविकलः सारथिरपि ।
रविर्यात्येवान्त प्रतिदिनमपारस्य नभसः
क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति महतां नोपकरणे ।।
अथवा
(ख) रामाभिषेके जलमाहरन्त्या हस्तात् सृतो हेमघटो युवत्याः ।
सोपानमार्गेण करोति शब्दं ठंठं ठठं ठं ठठठं ठठं ठः ।।
(2) (ग) वैद्यराज …………………. धनानि च ।।
अथवा
(घ) यत्र विद्वज्जनों ……………….. दुमायते ।।
उत्तर:
(ग) वैद्यराज नमस्तुभयं यमराज सहोदर ।
यमस्तु हरति प्राणान् त्वं तु प्राणान् धनानि च ।।
अथवा
(घ) यत्र विद्वज्जनो नास्ति श्लाघ्यस्तत्राल्प धीरपि ।
निरस्तपादपे देशे पुरण्डोऽपि दुमायते । ।
(ई) अन्वयं पूरयत ।
…………….. अतिवक्ता न स्यात् अधमः …………….. भाषा …………….. कांस्ये (ध्वनि) प्रजायते तादृक् ध्वनिः ………………. न (प्रजायता)।
उत्तर:
उत्तम: अतिवक्ता न स्यात् अधम: बहु भाषते । यादृक् कांस्ये (ध्वनिः) प्रजायते तादृक् ध्वनि: सुवर्णों न (प्रजायते)
(3) माध्यमभाषया सरलार्थं लिखत (3 तः 2) [6]
(1) मनुजा वाचनेनैव बोधन्ते विषयान् बहून् ।
दक्षा भवन्ति कार्येषु वाचनेन बहुश्रुताः ।।
उत्तर:
(1) It is only by reading that men get the knowledge of many things/subjects. They became scholars by reading. They become experts in various fields of work.
ते वाचन हितावह आहे, ज्यामुळे मनुष्याचे चारित्र्य, सद्गुणरूपी संपत्ती, ज्ञान, विशेष आकलन व उत्साह ( यांचे) संवर्धन होते.
(2) शीलं सद्गुणसम्पत्तिः ज्ञानं विज्ञानमेव च ।
उत्साह वर्धते येन वाचनं तद् हितावहम् ।।
उत्तर:
The reading that increases wealth of good qualities, knowledge, enthysiasm and develops charactor is beneficial.
(3) सर्व व्याप्नोति सलिलं शर्करा लवणं यथा ।
एवं मानवताधर्मो धर्मान् व्याप्नोति सर्वथा ।।
उत्तर:
Just as sugar or salt occupies (blends in the entire water, in the same way, the religion of humanity encompasses all the religions in every (possible) way.
चतुर्थ: विभागः- लेखनकौशलम् [10]
4. (अ) धातूनाम् अव्ययानां च विशिष्टविभक्तेः उपयोगं कृत्वा वाक्यनिर्माण कुरुत । (6 तः 4) [4]
(क) विना
(ख) नमः
(ग) अधः
(घ) याच् (आ. प. )
(च) कथ् (उ. प.)
(छ) प्रति श्रु (प. प.)
उत्तर:
(क) विना – जलेन विना जीवनम् अशक्यम् ।
(ख) नमः – गणेशाय नमः ।
(ग) अधः – वृक्षस्य अधः ।
(घ) याच् (आ. प.) – धनिकः बीरबलं साहाय्यं याचते ।
(च) कथ् (उ. प.) – माता बालकाय कथां कथयति ।
(छ) प्रतिं श्रु (प. प.) – शङ्करः मात्रे यदा त्वं स्मरिष्यसि तदा एव त्वत्समीपम् आगमिष्यामि इति प्रत्यशृणोत
अथवा
संस्कृतानुवादं कुरु । (6 तः 4)
(1) कार्यक्रम कधी सुरू होईल ?
कार्यक्रम कब शुरू होगा ?
When will the programme start?
उत्तर:
कार्यक्रम कदा प्रारभ्यते ?
(2) काळे मेघ पाऊस पाडतात.
काले मेघ पानी बरसाते हैं।
Black clouds shower rain.
उत्तर:
कृष्णा: मेघाः पर्जन्यं वर्षन्ति ।
(3) सैनिक देशाचे रक्षा करतो.
सैनिक देश की रक्षा करता है।
A soldier protects the nation.
उत्तर:
सैनिक: देशं रक्षति ।
(4) तुझ्या भावाचे नाव सांग.
तुम्हारे भाई का नाम बताओ ।
Tell your brother’s name.
उत्तर:
तव भ्रातुः नाम कथय ।
(5) मी मैदानावर खेळतो.
मैं मैदान में खेलता हूँ।
I play on the ground.
उत्तर:
अहं क्रीडाङ्गणे क्रीडामि ।
(6) महाराष्ट्रात गोदावरी नावाची प्रसिद्ध नदी आहे.
महाराष्ट्र में गोदावरी नाम की प्रसिद्ध नदी है ।
Godavari is a famous river in Maharashtra.
उत्तर:
महाराष्ट्रे गोदावरी नाम्ना प्रसिद्धा नदी अस्ति ।
(आ) 5-7 वाक्यात्मकं निबंध लिखत । (3 तः 1) [5]
(1) मम प्रिया भाषा ।
उत्तर:
मम प्रिया भाषा
यद्यपि मराठीभाषा मम मातृभाषा अक्ति तथापि संस्कृतभाषा एवं मम् प्रिय भाषा संस्कृतभाषा सरसा सरला च । अष्टम्यां कक्षायां प्रवच्या अध्ययनं शालायां प्रारब्धम् । मया नैकानि मधुराणि स्तोत्राणि कण्ठस्थीकृतानि । संस्कृतभाषा न केवलं प्राचीना अपि तु समुद्धा संस्कृतभाषायां बहूनि गेयानि मधुराणि च सुभाषितानि । तथैव नैके शास्त्रीयाः ग्रन्थाः अपि सन्ति ।
परदेशीयाः अपि अस्याः अध्ययनार्थं अत्र आगच्छन्ति संगणकेषु अपि संस्कृतभाषा उपयुक्ता भवेत् इति मन्यते ।
(2) मम प्रिय नेता ।
मम प्रियः नेता
लोकमान्यः बाल गङ्गाधर तिलकः भारतदेशस्य महान नेता आसीत् । ‘केशव’ इति तस्य जन्मनाम । सः १८५६ खिस्ताब्दे रत्नागिरीनगर्या जनिमलभत ।
बाल्यात् एव एषः कुशाग्रबुद्धिः सत्यप्रियः न्यायप्रियः च ।
स्वातन्त्र्यसंग्रामे तिलकमहाभागानां कार्यम् अतुलनीयं खलु ।
‘केसरी’, ‘मराठा’ इत्यादिभिः वृत्तपत्रैः तेन समाज प्रबोधितः । ब्रिटिशशासनेन एषः नैकवारं कारागृहे निक्षिप्तः । परं तस्य धैर्यं तथैव स्वातन्त्र्य प्राप्तेः प्रयत्नाः अखाण्डिता आसन् । ब्रह्मदेशे माण्डले कारागृहे तेन ‘गीतारहस्य’ नाम अभूतपूर्वः ग्रन्थः रचितः । भारतीयेभ्यः तेन स्वराज्यस्य मन्त्रः दत्तः स्वातन्त्र्यार्थं तेन कृतः प्रभूतः सङ्घर्ष: प्रेरणादायकः अस्ति ।।
(3) मम प्रिय उत्सवः ।
मम प्रियः उत्सवः
भारतेषु विविधाः उत्सवाः प्रचलन्ति । तत्र दीपोत्सवः मम प्रियः उत्सवः । एषः उत्सव: अश्विनमासस्य वद्यपक्षस्य द्वादशीत: कार्तिकमासे शुक्लपक्षस्य द्वितीयां पर्यन्नं प्रचलति ।
एतस्मिन उत्सवे सर्वत्र दीपानाम् आवलय: मिष्टान्नभोजनं नूतनवस्त्राणां परिधारणं च भवति । रङ्गावलिभिः ग्रहाणि अन्नङ्कुर्वन्ति । बालाः स्फोटकान् स्फोटयन्नि । एवम् एषः उत्सवः हर्षोत्सवः खलु । ननु उत्सवप्रिया हि मानवाः ।
अथवा
साहाय्यक-शब्दानाम् आधारेण 5-7 वाक्यात्मकं चित्रवर्णनं कुरुत । [5]
(मञ्जूषा – आरोहति, अवरोहति, पठति, उपविशति, वहति, विक्रीणीते, भ्रम तिष्ठति )
उत्तर :
चित्रवर्णनम्
एतत् चित्रं रेलस्थानकस्य अस्ति । स्थानके ‘अमोद एक्सप्रेस’ यानं तिष्ठति । यानात् बालकः अवतरति । समीपे भारवाहकः भारं वहति। पुस्तकालयस्य समीपे एकः मनुष्यः वृत्तपत्रं पठति । वटकविक्रेता वटकानि विक्रीणाति । कोऽपि आसन्देकोऽपि पेटिकायाः उपरि उपविशति । एका बालिका जलं पिबति ।
फलविक्रेताया करण्डके फलानि दृश्यन्ते । रेलस्थानकस्य एतत् चित्रं सत्यमेव व्यापृतकालस्य दृश्यम् ।
4. (आ) अथवा ।
पञ्चमः विभाग:- भाषाभ्यासः [17]
5. (अ) तालिकापूर्तिं कुरुत। [8]
