Students can find the best Marathi Balbharati Class 6 Solutions and Chapter 11 Question Answer माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता) for exam preparation.
Std 6 Marathi Balbharati Chapter 11 Question Answer माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता)
Maharashtra Board Solutions Class 6 Marathi Balbharati Chapter 11 माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता)
माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता) Question Answer
प्रश्न १.
तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.
(टीप: खालील प्रत्येक उत्तराच्या सुरुवातीस ही प्रस्तावना लिहिता येऊ शकते.
प्रस्तावना: ‘करपी’ या कवितासंग्रहातील ‘माझ्या आज्यानं पंज्यानं’ या कवितेत कवी शंकर कसबे यांनी आपल्या पूर्वजांच्या कष्टांना उजाळा दिला आहे व त्यांच्याप्रति कृतज्ञतेची भावना व्यक्त केली आहे.)
(अ) कवीच्या आजोबा-पणजोबांनी गोफणी व चऱ्हाटं वळल्यामुळे कोणती कामे करता आली?
उत्तर:
कवीच्या आजोबा-पणजोबांनी गोफणी वळल्यामुळे नित्यनेमाने शेताची पाखरांपासून राखण करणे शक्य झाले, तर चऱ्हाट वळल्यामुळे शेतकऱ्याच्या शेतातली मोट पाट भरून वाहू लागली आणि शेताला मुबलक पाणी मिळू लागले.
(आ) कवीच्या आजोबा-पणजोबांनी विणलेल्या बाजेचा उपयोग केव्हा व कशासाठी केला?’
उत्तर:
कवीच्या आजोबा-पणजोबांनी विणलेल्या बाजेचा उपयोग दिवसभर कष्ट करून दमूनभागून, घामाने ओथंबून घरी परतणाऱ्या शेतकरी राजाला परतल्यावर पाठ टेकवून विश्रांती घेता यावी यासाठी केला.
खेळूया शब्दांशी
(अ) शेवटचे अक्षर सारखे येणाऱ्या पाच शब्दांच्या जोड्या कवितेतून शोधून लिहा.
उत्तर:
- येसणी – पेरणी
- गोफणी – राखणी
- चऱ्हाट – मोट
- बाजा – राज्या
- काण्या – दावण्या
- साळंला – आला
(आ) आकृतीत दिलेले ग्रामीण भाषेतील शब्द प्रमाणभाषेत लिहा.
उत्तर:
शोध घेऊया.
(अ) तुमच्या आईबाबांना विचारून तुमच्या घरातील आजोबा, पणजोबांनी घेऊन ठेवलेल्या किंवा स्वतः तयार केलेल्या वस्तूंची यादी करा.
(टीप: हा उपक्रम/प्रकल्प विदयार्थ्यांनी स्वत: करावा.)
(आ) आंतरजालाच्या साहाय्याने शेतीसाठी वापरण्यात येणाऱ्या आधुनिक साधनांची माहिती घ्या.
उत्तरः
शेतीसाठी वापरण्यात येणारी आधुनिक साधने पुढीलप्रमाणेः
- ट्रॅक्टर
- वेचणी यंत्र
- कापणी यंत्र
- झाडे छाटणारे यंत्र
- जमीन सपाट करणारे ‘राऊंड बेलर’ यंत्र
- फिकांवर खत फवारणीसाठीचे स्प्रेअर यंत्र
- ठिबक सिंचन, तुषार सिंचन संच
उपक्रम :
कौटुंबिक नातेसंबंधावर आधारित कविता मिळवा, त्याचा संग्रह करा.
उदा. आई, आजी, मावशी, ताई, वडील, आजोबा.
[टीप: खाली दिलेल्या काही लोकप्रिय कविता संग्रह करण्याकरता वापरता येतील. ]
- आई -‘आई म्हणोनी कोणी आईस हाक मारी…’,
‘सांग मला रे सांग मला आई आणखी बाबा यातून कोण आवडे अधिक तुला’, ‘ए आई मला पावसात जाऊ दे’ - मामा – ‘झुकझुक झुकझुक अगीनगाडी
- ताई – ‘गोडगोजिरी लाजलाजरी ताई तू होणार नवरी … ‘
भाषेची गंमत पाहूय
• मराठी विलोमपद म्हणजे असे वाक्य जे उलटे वाचले तरी अगदी तसेच असते.
उदा.
१. चिमा काय कामाची
१. भाऊ तळ्यात उभा
३. काका, वाचवा, काका
४. तो क़वी डालडा विकतो
५. हाच तो चहा
६. तो कवी ठमाला माठ विकतो
तुम्हीही अशा प्रकारची वाक्ये तयार करून लिहा. पाहा कशी गंमत येते.
उत्तर:
१. खास तो सखा
२. रमाला मार
३. जहाज वाचवा जहाज
४. टेप आणा आपटे
५. तो कवी कणिक विकतो
भाषेचे नमूने
पुरुषोत्तम बोरकर – ( १९५५ – २०१९)
कादंबरीकार, लघुकथाकार, नाट्यलेखक, पटकथालेखक, दूरदर्शनमालिका लेखक, माजी संपादक व स्तंभलेखक. ‘मेड इन इंडिया’ या कादंबरीतून हा उतारा घेतलेला आहे.
महाराष्ट्रात विविध बोली बोलल्या जातात. अशा बोलींची आपण ओळख करून घेत आहोत. वऱ्हाडी व मराठवाडी या दोन बोलींचे उतारे दिलेले आहेत.
१. वऱ्हाडी बोली
“आईमाय च्या काहाले करा लागत होता वं ? ” आई म्हन्ते, “म्या च्यालेस्तं बलावू धाळलं गळ्याकून तुमा ? सकाऊन तुमी न्हानोऱ्यात गुतून पळल्या होत्या, नाहीतं सकाऊनच बलावलं असतं. मंग सैपाकपानी झाल्यावर म्या गळ्याले म्हटलं, नथ्थू, लगनघरी जाय अन् त्या येवढ्याच्या पाव्हनीनले च्यापान्याले घेऊन ये. घ्या, थंडा हुईन…” “तुमी घ्याना. घेना घेना तुमी घेना. तुमी मोठ्या आहा ना बाई… चूप पोट्ट्या. आगावर च्या सांडतं काय आता ? चूप बस व तुही कुस्मे. काय झालं तुमा दोघाइलेही?” “त्याह्यले देऊ का च्या?” “नाही नाही त्याईले काहाले पायजे च्या? दुसरा नोका देऊ, याच्यातलाच देतो मी. हैठ. आयकतही नाही तुमी. हे त सती पळतात चहाचा सिंगल दिसला की….”
यावर आई म्हन्ते, “म्या आगुदरच ठेवला होता ज्यास्तीचा. वक्तावर कोनी आलं तं मंग पंच्याईत होते. घ्या पान घ्या.” यावर पाव्हनीन म्हन्ते, “आमीही साकरीचाच चाहा घेतो. गुयाचा चाहा त मले घेतल्यासारखा वाटतच नाही. अळकित्ता कुठी आहे? तू बसला का पोट्ट्या अळकित्त्यावर ? उठ उभा राह्य. हे पोट्टे मिनिटभर कोनाशी बोलू देतीन त शप्पत आहे.” “आता त्याले रुपया काहाले दया लागते बयना !”
दरम्यान आई मावदातून कुकाचं डाबलं आनते अन् पाव्हनीनच्या कपाई कुकू लावते. पाव्हनीन आइच्या लावते. आई म्हन्ते, “ येजा गावाले जाच्या आगुदर आखीन येकडाव.” पाव्हनीन म्हन्ते, “हो ईन ना. ईन ईन. तथी लगनघरी त माय उभं राहाले जागा नाही. निरा कलकल कलकल चालू असते उठल्यापासून त झोपेलोग. अन् नासाचा धूस त इतला माय की आपल्याच्यानं तं पाहोल्या जात नाही. असलं त काय अति करा अम नसलं त काय माती करा ? माय त डोक्सचं भिन झालं बयना म्हन्सीन त त्या कलकलाटानं. पन ईन मी. मले त आखीन साताठ जागी बलावू आहे. तोंड गोळ असलं ना मान्साचं त त्याले काहाची निपूर नाही पळत बयना. नाहीतरी वर जाताखेपी संग काय न्या लागते दुसरं ?”
• मनाने उत्तरे लिहे
(अ) ‘असलं त काय अति करा अम नसलं त काय माती करा?’ या म्हणीचा अर्थ काय असेल याचा विचार करा व लिहा.
उत्तर:
संपत्ती असेल, तर तिची खूप उधळपट्टी करा आणि नसेल तेव्हा कंगाल होऊन माती खा. असा या म्हणीचा अर्थ होतो.
(आ) कुकाचं डाबलं, अळकित्ता ही वऱ्हाडी बोलीतील वस्तूंची नावे आहेत. तुमच्या परिसरात या वस्तूंना कोणती नावे आहेत ते लिहा.
उत्तरः
कुकाचं डाबलं, अळकित्ता या वस्तूंना आमच्या परिसरात अनुक्रमे कुंकवाचा करंडा आणि अडकित्ता ही नावे आहेत.
बालाजी मदन इंगळे -(जन्म-१९७५) समोर येणाऱ्या प्रत्येक संकटाकडे संधी म्हणून पाहावयाची दृष्टी असलेले सकारात्मक विचारांचे लेखक. ‘मातरं’, ‘स्पंदन’, ‘मेलं नाही अजून आभाळ….’ हे कवितासंग्रह आणि ‘झिम पोरी झिम’ कादंबरी प्रसिद्ध.
ही मराठवाडी बोली कर्नाटक सरहद्दीवरील उस्मानाबाद जिल्ह्यातील उमरगा या भागात बोलली जाते. ‘झिम पोरी झिम’ या कादंबरीतून हा उतारा घेतलेला आहे.
२. मराठवाडी बोली
एके दिवशी मी दुपारी अभ्यास करत बसलते. शंकर झोपलता. अर्धा घंटा झालासंल तर शंकर एकाकीच उठला अन् रडलाला. मी गप्पमन् शंकरला पाळण्यातून खाली घेटले. तरीबी रडायचं थांबना गेलं. मग वाटीत दूध घिवून पाजिवलाले, तर रोज गप्प दूध पेणारा शंकर आज रडतच दूध पिऊलाला. दूध प्याचं झालं, तरीबी शंकर रडायचं थांबना. मग मी मांडीवर घिवून हलवीत थोडं थापटले. तरीबी गप्प बसंना. मग पाळण्यात झोपवले तरीबी गप्प बसंना.
मग पाळण्यातून काढून काखंत घेतले. खांदयावर घिवून थापटले. तरी रडायचं थांबना. का बरं गप्प बसना की ! मी घाबरून गेले. का झालासंल माय ? रडायचं थांबना का बरं? का काय चावलंय म्हणावं ? मी लगेच शंकरच्या आंगातली आंगी काढून बघितले. हाता-पायाला पुढं पोटावर मागं पाठीवर सगळीकडं बघितले. पर कुठंच काय दिसलंनी. मग का बरं रडतासंल माय… ह्या विचारात आता मला काय करावं कळंना.
तेवढ्यात दारात कोणतर आल्यावनी वाटलं. बघितले तर रामतात्याची सून निलव्वा होती. आता तिला थोडं मराठी बोलाया यिवलालतं. शंकर रडलाल्याला बघूनच आलती. आल्या आल्या म्हणली, “अई का झालं ओ?” मी म्हणले, “काय झालंय की बघा. एकाकीच रडूलालय. आता दूध पाजिवलेव तरीबी गप्प बसंना.” “अई यव्वो का झालं म्हणावं ?” आसं म्हणत शंकरला घेतली. जरा त्येला बोलली, खेळवली तरीबी शंकर गप्प बसंना. मग त्येला खेळवीत बाहीर घिवून गेली.
आपल्या घरात घेऊन गेली. मी लई घाबरले. आता अई का म्हणत्यात की वाटलालं. शंकरला काय तर झाल्यावर कसं वाटलालं. निलव्वा शंकरला मग तिच्या घरातल्या बैलाच्या घागरमाळा वाजवून दाखवली. मग शंकर त्या आवाजाकडं बघितला. अन् जरा रडायचं गप्प झाला, तरी अधून-मधून जरा रडूचलाला. मग निलव्वानं जरा घिवून इकडं-तिकडं फिरली. तिच्याच खांदयावर मग शंकर थोड्या वेळानं झोपला. मग तिनंच घरी आणून पाळण्यात झोपवली. मला बरं वाटलं. जीवात जीव आला.
• मनाने उत्तर लिहा.
तुमच्यावर तुमच्या लहान भावंडांना किंवा एखादया छोट्या बाळाला सांभाळण्याची वेळ आली आहे का? तुमचा अनुभव लिहा.
उत्तर:
हो, मी माझ्यापेक्षा तीन वर्षांनी लहान बहिणीला सांभाळले आहे. ती कंटाळली, की चिडचिड करत असे. कधीकधी रडत असे. अशावेळी तिला तिच्या आवडीचा खाऊ दिला, की शांत होत असे. आईबाबांना कामावरून यायला कधी उशीर झाला, तर अशावेळी तिच्या आवडीचे खेळ खेळून तिला रमवावे लागे. मला तिला सांभाळायला आवडत असे.
शिक्षकांसाठी : बोलीभाषेतील दोन्ही उतारे विदयार्थ्यांना योग्य उच्चार करून लिहिलेल्या शब्दांप्रमाणे वाचून दाखवावे. त्या उताऱ्यांतील शब्दांचे अर्थ व भाषेचे वेगळेपण विदयार्थ्यांना समजून सांगावे.
Class 6 Marathi Balbharati Chapter 11 माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता) Question Answer
संकलित मूल्यमापन
कवितेवर आधारित प्रश्नोत्तरे
प्रश्न १.
खाली दिलेल्या कवितेच्या ओळींचा अर्थ लिहा.
- तुझ्या मातले गोर
तवा करीती पेरणी. - येतो दमून रेघाळ्या
पाठ टेकवितो राज्या. - कष्टकऱ्याच्या जिण्याला
दिस सोनियाचा आला.
उत्तर:
- तुझे उनाड बैल तेव्हा कुठे पेरणी करू लागले.
- दमून भागून घामाने ओथंबलेला शेतकरी राजा घरी येऊन पाठ टेकवतो, विश्रांती घेतो.
- शेतकऱ्याच्या कष्टाच्या जीवनात सुखाचे, समृद्धीचे सोन्यासारखे दिवस आले.
प्रश्न २.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
i. या कवितेतून कवीने कोणाविषयी कृतज्ञता व्यक्त केली आहे?
उत्तर:
या कवितेतून कवीने आपल्या पूर्वजांविषयी कृतज्ञता व्यक्त केली आहे.
ii. कवीच्या आजोबा-पणजोबांनी मुलाबाळांना शाळेत घातल्यामुळे काय घडले?
उत्तर:
कवीच्या आजोबा-पणजोबांनी मुलाबाळांना शाळेत घातल्यामुळे त्यांच्या कष्टाच्या जीवनात सुखसमृद्धीचे सोन्यासारखे दिवस आले.’
प्रश्न ३.
तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.
(टीप: खालील प्रत्येक उत्तराच्या सुरुवातीस ही प्रस्तावना लिहिता येऊ शकते.
प्रस्तावना: ‘करपी’ या कवितासंग्रहातील ‘माझ्या आज्यानं पंज्यानं’ या कवितेत कवी शंकर कसबे यांनी आपल्या पूर्वजांच्या कष्टांना उजाळा दिला आहे व त्यांच्याप्रति कृतज्ञतेची भावना व्यक्त केली आहे.)
i. कष्टकऱ्याच्या जगण्याला सोनियाचा दिवस कशामुळे दिसला ?
उत्तर:
कवीच्या पूर्वजांनी शिक्षणाचे महत्त्व जाणून आपल्या मुलाबाळांना शाळेत घातले. त्यामुळे, कष्टकऱ्याच्या जगण्याला सोनियाचा दिवस अर्थात सुखसमृद्धीचा दिवस दिसला.
प्रश्न ४.
शेतीकामासाठी वापरली जाणारी साधने व त्यांचा उपयोग लिहा.
- येसणी
- चऱ्हाट
- काण्या
- गोफणी
- बाजा
(टीप: उत्तरासाठी पाठाच्या सुरुवातीस दिलेल्या ‘टिपा’ पाहाव्यात.)
भाषाभ्यास व व्याकरण
प्रश्न १.
समानार्थी शब्द लिहा.
- नेमाने =
- राखणी =
- रान =
- दमणे =
- जिणे
उत्तर:
- नियमितपणे
- देखभाल, सांभाळ
- वन, जंगल
- थकणे
- जगणे, जीवन
प्रश्न २.
दिलेल्या शब्दांत लपलेले शब्द शोधा.
- राखणी =
- गोफणी =
उत्तर:
- राख, राणी, खरा, खणी.
- गोफ, गोणी, फणी.
प्रश्न ३.
खालील कवितांच्या ओळींतील विशेषणे शोधून लिहा.
- रोज इल्या येसणी
- तुझ्या दुभत्या म्हशीला
- दिस सोनियाचा आला.
उत्तर:
- रोज – संख्यावाचक विशेषण
- दुभत्या – गुणवाचक विशेषण
- सोनियाचा – गुणवाचक विशेषण
मुक्तोत्तरी प्रश्न
प्रश्न १.
या कवितेतून कवी आपल्या पूर्वजांची दूरदृष्टी कशी दाखवून देतो ते तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
‘माझ्या आज्यानं पंज्यानं’ या कवितेतून कवी शंकर कसबे यांनी आपल्या पूर्वजांनी आपल्यासाठी केलेल्या काबाडकष्टांचे वर्णन केले आहे. त्याकाळी त्यांनी कष्ट केले, म्हणून आज आपण सर्व सुखसोयी अनुभवू शकतो याची जाणीव कवी करून देतो. तसेच, त्याकाळी स्वतः अशिक्षित असूनही शिक्षणाचे महत्त्व ओळखून, पुढच्या पिढ्यांना शाळेत घालून प्रगतीची व ज्ञानाची कवाडे उघडी करून देणाऱ्या पूर्वजांच्या दूरदृष्टीचे कौतुक कवी करतो. त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे आज आपण प्रगती साधलेली, आहे याचे भान कवी कवितेतून व्यक्त करतो.
आकारिक मूल्यमापन
मौखिक कार्य
प्रश्न १.
ही कविता कोणत्या कवितासंग्रहातील आहे ते सांगा.
प्रश्न २.
शेतकऱ्याच्या जीवनावर आधारित कविता मिळवून वाचा.
वऱ्हाडी बोली शब्दार्थ
वऱ्हाडी बोली टिपा
| गडी | कामांसाठी बोलावलेला नोकर माणूस. |
| वऱ्हाडी बोली | महाराष्ट्राच्या विदर्भ विभागातील वऱ्हाड या भागातील अमरावती, अकोला, यवतमाळ, वाशिम या जिल्ह्यांत बोलली जाणारी भाषा. |
| न्हानोरा | नवरदेव आणि नवरीला स्नान घालण्याचा एक लग्नविधी. |
वऱ्हाडी बोलीतील उताऱ्याचा प्रमाण मराठीत अर्थ:
“ आईमाय, चहा कशाला करता हो ?” आई म्हणाली, ” मी चहा घेण्यासाठीच तर बोलावणं पाठवलं होतं तुम्हांला गड्याकडून. सकाळपासून तुम्ही नवरा-नवरीला आंघोळ घालण्याच्या एका लग्नविधीत गुंतून पडला होतात, नाहीतर सकाळीच बोलावलं असतं. मग स्वयंपाकपाणी झाल्यावर मी गड्याला म्हटलं, नथ्थू, लग्नघरी जा आणि त्या येवदयाच्या पाहुणींना चहापाण्याला घेऊन ये. घ्या, थंड होईल…” “तुम्ही घ्याना. घ्या, घ्या. तुम्ही पण घ्या ना. तुम्ही मोठ्या आहात ना बाई… चूप रे मुला (पोट्ट्यां), अंगावर चहा सांडवतोस का आता? आणि हो कुसुम (कुस्मे) तू पण चूप बस. काय झालं तुम्हां दोघांनाही ?” “त्यांनाही देऊ का चहा ? दुसरा नका देऊ, याच्यातलाच देते मी. छे ऐकतंच नाही तुम्ही. ही मुलं तर चहाचं भांडं दिसलं की सारखी पळतात…’
यावर आई म्हणाली, “मी आधीच जास्त चहा करून ठेवला होता. आयत्या वेळी कोणी आलं तर पंचाईत होते. घ्या पान घ्या.” यावर पाहुणी म्हणाली, “आम्हीही साखरेचाच चहा घेतो. गुळाचा चहा तर मला घेतल्यासारखा वाटतच नाही. अडकित्ता कुठे आहे? तू बसलास का रे मुला अडकित्त्यावर? ऊठ उभा रहा. हा मुलगा मिनिटभर कोणाशी बोलू देईल तर शपथ.” “आता त्याला रुपया कशाला देता बाई !”
दरम्यान आईने माजघरातून कुंकवाचा करंडा आणला आणि पाहुणीच्या कपाळाला कुंकू लावले. पाहुणीनेसुद्धा आईला कुंकू लावले. आई म्हणाली, “ गावाला जाण्याआधी पुन्हा एकदा येऊन जा.” पाहुणी म्हणाली, “हो येईन ना. येईन, येईन . तिथे लग्नघरी तर बाई उभं राहायला जागा नाही. नुसता कलकलाट सुरू असतो, उठल्यापासून झोपेपर्यंत. अन् नासधूस तर इतकी होते बाई, की आपल्या डोळ्यानं पाहवत नाही. असलं तर काय अति करायचं आणि नसलं तर काय माती करायची? माझं तर डोकंच सुन्न झालं बाई, त्या कलकलाटानं; पण येईन मी. मला तर आणखी सात-आठ ठिकाणी (घरी) बोलावणं आहे. तोंड गोड असलं ना माणसाचं तर त्याला कशाची गरज पडत नाही बाई. नाहीतर वर जायच्या वेळी (मरताना) सोबत आपण काय घेऊन जातो दुसरं ?”
संकलित मूल्यमापन
पाठाधारित प्रश्नोत्तरे
प्रश्न १.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
i. आईने पाहुणीला कशासाठी बोलावले होते?
उत्तर:
आईने पाहुणीला चहापाण्यासाठी बोलावले होते.
ii. पाहुणी कोणत्या कामात गुंतली होती ?
उत्तर:
पाहुणी लग्नघरी नवरा, नवरीला स्नान घालण्याच्या लग्नविधीत गुंतली होती.
प्रश्न २.
वऱ्हाडी बोली महाराष्ट्रातील कोणकोणत्या जिल्ह्यांत बोलली जाते?
उत्तर:
वऱ्हाडी ही बोली महाराष्ट्रातील विदर्भ विभागातील अमरावती, अकोला, यवतमाळ आणि वाशिम या जिल्ह्यांमध्ये बोलली जाते.
भाषाभ्यास व व्याकरण
प्रश्न १.
खालील वऱ्हाडी बोलीतील शब्दांसाठी प्रमाण मराठीतील शब्द लिहा.
- सैपाकपानी
- गळ्याकून
- जाय
- च्यापान्याले
- साकरीचा
- गुयाचा
- पाहोल्यो
- गोळ
- निपूर
उत्तर:
- स्वयंपाकपाणी
- गड्याकडून
- जा
- चहापाण्याला
- साखरेचा
- गुळाचा
- पाहवलं
- गोड
- गरज
२. मराठवाडी बोली
मराठवाडी बोली शब्दार्थ
मराठवाडी बोली वाक्प्रचार व त्याचा अर्थ
| जीवात जीव येणे. | हायसे वाटणे. |
मराठवाडी बोली टिपा
| घागरमाळा (घुंगुरमाळा) | बैलाच्या गळ्यात बांधली जाणारी घुंगरांची माळ. |
| मराठवाडी बोली | औरंगाबाद, जालना, नांदेड, परभणी, हिंगोली, बीड, लातूर या जिल्ह्यांचा मिळून मराठवाडा विभाग होता. या भागात विशेषत: उस्मानाबादमधील उमरगा भागात बोलली जाणारी बोलीभाषा म्हणजे मराठवाडी बोली. |
मराठवाडी बोलीतील उताऱ्याचा प्रमाण मराठीत अर्थ:
एके दिवशी मी दुपारी अभ्यास करत बसले होते. शंकर झोपला होता. अर्धा तासच झाला असेल, शंकर अचानक उठला आणि रडू लागला. मी पटकन शंकरला पाळण्यातून खाली घेतले. तरीसुद्धा रडायचा थांबेना. मग वाटीमध्ये दूध घेऊन पाजले, तर रोज गप्प (शांतपणे) दूध पिणारा शंकर आज रडतच दूध पित होता. दूध पिऊन झाले तरीसुद्धा शंकर रडायचा थांबेना. मग मी (त्याला) मांडीवर घेऊन हलवीत थोडे थोपटले. तरीसुद्धा गप्प बसेना. मग पाळण्यात झोपवले, तरीही गप्प बसेना.
मग पाळण्यातून काढून कडेवर घेतले. खांदयावर घेऊन थोपटले. तरी रडायचा थांबेना. का बरं गप्प बसत नाही ! मी घाबरून गेले. काय झाले असेल बाई? रडायचा का थांबत नाही बरं? का काही चावले आहे (त्याला)? मी लगेच शंकरच्या अंगातील झबले (सदरा) काढून बघितले. हाता-पायाला, पुढे पोटावर, मागे पाठीवर सगळीकडे बघितले; पण कुठेच काही दिसले नाही. मग का बरं रडत असेल बाई … या विचारांनी आता मला काय करावे कळेना.
तेवढ्यात दारावर कोणीतरी आल्यासारखे वाटले. बघितले तर रामतात्याची सून निलव्वा होती. आता तिला थोडं मराठी बोलायला येऊ लागले होते. (ती) शंकर रडत आहे हे बघूनच आली होती. आल्या आल्याच (ती) म्हणाली, “आई गं, काय झाले हो ?” मी म्हणाले, “काय झालंय बघा ना. एकाएकी रडू लागला आहे. आता दूध पाजले तरीसुद्धा शांत होत नाही. ” ‘आई गं, हे काय झालं म्हणावे? असे म्हणत (तिने) शंकरला घेतले. त्याच्याशी थोडं बोलली, (त्याला) खेळवले तरीही शंकर गप्प बसेना. मग त्याला खेळवत बाहेर घेऊन गेली. आपल्या घरी घेऊन गेली. मी फार घाबरले.
आता आई काय म्हणतील असे वाटले. शंकरला काय झाले विचारले तर कसे वाटेल. निलव्वाने शंकरला मग तिच्या घरातील बैलांची घुंगुरमाळा वाजून दाखवली. मग शंकरने त्या आवाजाकडे बघितले. रडायचा जरा गप्प झाला तरी अधूनमधून रडत होता. मग निलव्वा (त्याला) घेऊन जरा इकडेतिकडे फिरली. थोड्या वेळाने शंकर तिच्याच खांदयावर झोपला. मग तिनेच (त्याला) घरी आणून पाळण्यात झोपवले. मला बरे वाटले, जीवात जीव आला.
संकलित मूल्यमापन
पाठाधारित प्रश्नोत्तरे
प्रश्न १.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
i. मराठवाडी बोली विशेषतः कोणत्या भागात बोलली जाते ?
उत्तर:
मराठवाडी बोली कर्नाटक सरहद्दीवरील उस्मानाबाद जिल्ह्यातील उमरगा भागात बोलली जाते.
ii. कोण रडू लागले?
उत्तर:
शंकर रडू लागला.
iii. रामतात्यांच्या सूनेचे नाव काय होते?
उत्तर:
रामतात्यांच्या सूनेचे नाव निलव्वा होते.
iv. निलव्वाने शंकरला काय वाजवून दाखवले?
उत्तर:
निलव्वाने शंकरला बैलांच्या गळ्यातील घुंगुरमाळा वाजवून दाखवली.
भाषाभ्यास व व्याकरण
प्रश्न १.
खालील मराठवाडी बोलीतील शब्दांसाठी प्रमाण मराठी भाषेतील शब्द लिहा.
- गप्पमन
- घागरमाळा
- आंगी
- आल्यावनी
- प्याचं
- तरीबी
- काखंत
- त्येला
उत्तर:
- एकदम
- घुंगुरमाळा
- सदरा
- आल्यासारखे
- पिऊन
- तरीसुद्धा
- कडेवर
- त्याला
उपक्रम / प्रकल्प
प्रश्न १.
तुमच्या भागात बोलल्या जाणाऱ्या बोलीभाषेतील म्हणी, वाक्प्रचार यांची माहिती लिहा.
(टीप: हा उपक्रम/प्रकल्प विदयार्थ्यांनी स्वत: करावा.)
माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता) कवितेचा भावार्थ
नवोदित कवी शंकर अभिमान कसबे यांच्या ‘करपी’ या कवितासंग्रहातील ‘माझ्या आज्यानं पंज्यानं’ या कवितेत आपल्या पूर्वजांविषयी कृतज्ञतेची भावना व्यक्त केली आहे. या पूर्वजांनी अपार कष्ट केले आणि शिक्षणाचे महत्त्व जाणून नव्या पिढीला शिकवले त्याचे वर्णन कवीने या कवितेत केले आहे.
कवी म्हणतो, माझ्या आजोबांनी आणि पणजोबांनी रोज मेहनतीने वेसणी विणल्या, त्यामुळे आता शेतामध्ये तुझ्या उनाड बैलांना नियंत्रणात आणून तू पेरणी करू शकतोस.
माझ्या आजोबा, पणजोबांनी असंख्य गोफणी विणल्या, म्हणून आज तुझ्या शेताची राखणी नित्यनेमाने होऊ शकते. त्यांनी रोज आपल्या हातांनी चऱ्हाटाचे दोर वळले, म्हणून आज तुझ्या शेतातली मोट पाट भरभरून वाहते आणि शेताला मुबलक पाणी मिळते.
माझ्या आजोबा, पणजोबांनी तेव्हा बाजा म्हणजे, काथ्या वळून खाटा विणल्या त्यामुळे आज काबाडकष्ट करून दमून भागून, घामाने ओथंबून घरी परतणारा शेतकरी राजा त्याला पाठ टेकवून विश्रांती घेऊ शकतो.
माझ्या आजोबांनी आणि पणजोबांनी पूर्वी गुरांना बांधण्यासाठी काण्या वळल्या, म्हणून आज तुझ्या दुभत्या म्हशींना तू बांधू शकतोस व दूधदुभते मिळवू शकतोस.
त्या काळात माझ्या आजोबा, पणजोबांनी शिक्षणाचे महत्त्व ओळखून पुढच्या पिढीतल्या आपल्या मुलाबाळांना शाळेत पाठवले, म्हणूनच आज या कष्टकऱ्याच्या जीवनात सुखसमृद्धीचे सोन्यासारखे दिवस आले आहेत.
माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता) शब्दार्थ
| आज्यानं | आजोबांनी |
| इनल्या | विणल्या |
| जिण्याला | जगण्याला |
| तवा | तेव्हा |
| दिस | दिवस |
| दुभती म्हैस | दूध देणारी म्हैस |
| नेमानं | नियमाने |
| पंज्यानं | पणजोबांनी |
| पाट | पाणी शेतात जाण्यासाठी खणलेला चर |
| बांधया | बांधण्यासाठी |
| मातले गोर | उधळलेले बैल, न ऐकणारे बैल |
| मोट | रहाटाला बांधतात तो हंडा |
| रेघाळ्या | घामाने ओथंबलेला / भिजलेला माणूस |
| वाहयाची | वाहायची |
| साळंला | शाळेला शाळेत |
| सोनियाचा | सोन्यासारखा (येथे अर्थ – सुखाचा) |
माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता) वाक्प्रचार व त्याचा अर्थ
| सोनियाचा | सुखाचे दिवस येणे. |
माझ्या आज्यानं पंज्यानं (कविता) टिपा
| काण्या | गुरांना बांधण्यासाठी वापरले जाणारे दावे, दोरी. |
| गोफणी (गोफण) | धान्य पिकले, की पक्षी शेतावर धान्य वेचण्यासाठी येतात. त्यांना भिरकावण्यासाठी एका लांबलचक दोरीला बेचकी बांधून ती गोलगोल फिरवतात, तिला गोफण म्हणतात. |
| चऱ्हाट | मोटेला जुंपण्यासाठी हाताने वळलेला (काथ्याचा) जाड दोरखंड. |
| दावण्या | अनेक दावी बांधलेली आहेत असा दोर |
| बाजा | काथ्याच्या दोऱ्यांनी विणून बसण्यासाठी तयार केलेली खाट. गावाखेड्यांत बसण्यासाठी, आराम करण्यासाठी या खाटेचा वापर करतात. |
| येसणी (वेसण) | उधळलेल्या बैलांना नियंत्रणात आणण्यासाठी त्यांच्या नाकातून ओवलेली दोरी. त्यालाच ‘वेसण’ म्हणतात. |