Students can find the best Marathi Balbharati Class 6 Solutions and Chapter 8 Question Answer माय (कविता) for exam preparation.
Std 6 Marathi Balbharati Chapter 8 Question Answer माय (कविता)
Maharashtra Board Solutions Class 6 Marathi Balbharati Chapter 8 माय (कविता)
माय (कविता) Question Answer
प्रश्न १.
चार-पाच वाक्यांत उत्तरे लिहा.
(टीप: खालील प्रत्येक उत्तराच्या सुरुवातीस ही प्रस्तावना लिहिता येऊ शकते.
प्रस्तावनाः कवी स. ग. पाचपोळ यांच्या ‘माय’ या कवितेत त्यांनी मुलासाठी अपार कष्ट करणारी आई आणि तिच्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणारा मुलगा रेखाटला आहे.)
(अ) कवितेतील कष्टकरी आईची अवस्था कशी आहे?
उत्तर:
कवीने कवितेत वर्णन केलेली आई फार हालअपेष्टांत आहे. गावाखेड्यातली ही अशिक्षित आई मुलाच्या शिक्षणासाठी रात्रंदिवस कष्ट करते. जळणासाठी लाकडे वेचण्यासाठी ती रानावनात जाते. तिच्या पायांत साध्या वहाणाही नाहीत. ती तशाच अनवाणी पायांनी विंचू, काटेकुटे असलेले माळरान तुडवते.
(आ) कवी सुट्टीत घरी आल्यावर आई त्याच्यासाठी काय करत असे?
उत्तर:
कवी सुट्टीत घरी आल्यावर आई त्याच्यासाठी. उसनेपासने आणून नाना तऱ्हेचे पदार्थ बनवून कवीला खाऊ घालत असे आणि खाताना घरापासून दूर राहणाऱ्या आपल्या मुलास आई ‘सावकाश खा, घाई करू नकोस, पोटभर खा’ असेही प्रेमाने म्हणत असे.
(इ) कवीच्या आईचे डोळे का भरून येतात ?
उत्तर:
कवीच्या वडिलांना त्याचे शिक्षण थांबवून त्याच्या हाती शेतीचा नांगर दयायचा आहे; पण कवीच्या शिक्षणासाठी अहोरात्र कष्ट करणारी त्याची आई वडिलांच्या या बोलण्याला विरोध करते. ती त्यांना स्वतःची शपथ देते. आईला मुलाला शिकवायचे आहे. त्यामुळे, वडिलांच्या बोलण्याने दुखावलेल्या आईचे डोळे भरून येतात.
(ई) आईच्या पोटी पुन्हा जन्म घ्यावा, असे कवीला का वाटते?
उत्तर:
आपल्या मुलाने खूप शिकावे, मोठे व्हावे या ध्यासाने कवीची आई अहोरात्र कष्ट करते. प्रसंगी वडिलांनाही विरोध करते. शिक्षणासाठी घरापासून दूर राहणाऱ्या आपल्या मुलावर ती जिवापाड प्रेम करते. सून, नातवंडे यांनी भरून गेलेल्या कवीच्या नव्या विश्वाचे ती स्वप्न रंगवत आहे. अशा मायाळू, जिद्दी आणि खंबीर आईच्याच पोटी पुन्हा जन्म घ्यावा असे कवीला वाटते.
(उ) आईसाठी कवीला काय करावेसे वाटते?
उत्तरः
आपल्या प्रगतीसाठी प्रचंड कष्ट करणाऱ्या आईची हरतऱ्हेच्या सुखांनी ओटी भरावी, सर्व प्रकारची सुखे तिच्या पदरी टाकावीत असे कवीला वाटते. त्यासाठी पुन्हा तिच्याच उदरी जन्म घेऊन तिचे पाय कृतज्ञतेने घट्ट धरून तिला वंदन करावे असे कवीला वाटते.
प्रश्न २.
कोण, कोणास व का म्हणाले?
(अ) करू नको घाई म्हणे पोटभर खाय.
उत्तरः
असे कवीची आई कवीला म्हणायची. तो सुट्टीत घरी आल्यावर आई त्याला खाऊ घालताना असे म्हणत असे. घरापासून दूर राहताना मुलाची आबाळ होत असेल या विचाराने आई कवीला पोटभर खाण्यास सांगत असे.
(आ) बस झालं शिक्शन याचं घेऊ दे हाती रूमनं.
उत्तरः
असे कवीचे वडील त्याच्या आईला म्हणत. कवीचं शिक्षण आता पुरे झाले. त्यामुळे आता त्याने शेतीकामात मदत करावी असे वडिलांना वाटे, म्हणून ते असे म्हणत.
(इ) या डोयानं पाहीन रे मी दुधावरची साय.
उत्तर:
असे कवीची आई कवीला म्हणत असे. सून, नातवंडं यांना पाहण्याची आईची इच्छा असल्याने ती कवीला असे म्हणत असे.
(ई) अन् ठेवावे माय घट्ट धरून तुहे पाय.
उत्तर:
असे कवी आपल्या आईला म्हणत आहे. दिवसरात्र कवीच्या शिक्षणासाठी कष्ट करणाऱ्या आईबद्दलची कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी कवी असे म्हणतो.
प्रश्न ३.
कविता वाचताना तुम्हांला कोणकोणते प्रसंग अस्वस्थ करतात ते लिहा.
उत्तर:
या कवितेतील खालील प्रसंग अस्वस्थ करतात:
- वासरांना चाटणारी गाय पाहून कवीला त्याची आई आठवणे.
- आईचे रानावनात, काट्याकुट्यांतून अनवाणी फिरून जळणासाठी लाकडे गोळा करणे.
- वडिलांनी कवीचे शिक्षण थांबवण्याचा विषय काढल्यावर आईचे शपथ घालणे व त्याचवेळी तिचे डोळे भरून येणे.
- कवीने, पुन्हा आईच्या पोटी जन्म घेऊन कृतज्ञतेने तिचे पाय घट्ट धरून ठेवण्याचा विचार व्यक्त करणे.
प्रश्न ४.
या कवितेचे स्वत:च्या शब्दांत रूपांतर करून कथा लिहा. तुमच्या कथेला योग्य शीर्षक दया.
उत्तर:
शीर्षक- मातृऋण
सुशीलची घरची परिस्थिती बेताची होती. शेतीकामात गुंतलेले वडील आणि काबाडकष्ट करणारी आई होती; पण सुशीलने खूप शिकावे आणि शिकून मोठे कुणीतरी व्हावे हे त्याच्या आईचे स्वप्न होते. त्यासाठी तिने स्वतःच्या काळजावर दगड ठेवून सुशीलला शिक्षणासाठी गावाबाहेर पाठवले होते. तो जेव्हा कधी सुट्टीत घरी येई, तेव्हा ती उसनंपासनं आणून त्याला पोटभर खाऊ घाले.
सुशीलच्या वडिलांना त्याचे शिकणे नकोसे वाटे. त्याचे शिक्षण थांबवून त्याला शेतीकामास जुंपण्यासाठी ते अनेकदा सुशीलच्या आईकडे तगादा लावत; पण त्याची आई स्पष्ट नकार देत असे. अशावेळी मुलाच्या उज्ज्वल भवितव्याची स्वप्नं बाळगणाऱ्या त्या माऊलीच्या डोळ्यांत अश्रू दाटत.
सुशीलला आपल्या आईच्या अपार कष्टांची, जिद्दीची पूर्ण जाणीव होती. पुढे तो खूप शिकला. शहरात मोठ्या पदावर रुजू झाला आणि त्याने आपल्या आईवडिलांनाही शहरात आणले. मुलाचा रुबाब पाहून आईचे मन भरून येई. जन्मभर आपल्यासाठी राबणाऱ्या आईच्या चरणी सुशीलला सगळी सुखे ओतायची होती; सदैव आईच्या ऋणांतच त्याला राहायचे होते. तिच्या सेवेत त्याला सर्वोच्च समाधान मिळत असे. एका मातेच्या खडतर प्रवासाची फार आनंददायी सांगता झाली. सगळेजण सुशील आणि सुशीलच्या आईच्या कष्टांचा गोडवा गात.
प्रश्न ५.
‘माझी आई’ या विषयावर दहा ते पंधरा ओळी लिहा.
उत्तर:
माझी आई
‘आई हे एक नाव असतं,
घरातल्या घरात गजबजलेलं गाव असतं’
आईचा विषय आला, की मला या कवितेच्या ओळी सुचतात, कारण माझे आयुष्य तिच्याच सहवासाने व्यापलेले आहे. माझा दिवस उगवतो तो तिच्या हाकारण्याने आणि मावळतो तो तिच्या गोष्टी सांगण्याने.
माझी आई फार शिस्तप्रिय आहे. त्यामुळे, ती अनेकदा मला ओरडते आणि मी नाराज झाले, की तितक्याच प्रेमाने जवळही घेते. अनेकदा माझ्या चुका नीट समजावून सांगते. त्यामुळे मला माझी आई खूप आवडते.
आई घरातले सगळे पाहते. वडील, मी, माझी बहीण सर्वांची शाळा – ऑफिसची तयारी ती करते. स्वतःच्या ऑफिसची वेळ, कामाचे ताण हे सर्व लीलया पेलते. मग मीसुद्धा तिला थोडा आराम मिळावा म्हणून कधीतरी जेवणाची पाने वाढतो, केर काढतो. बाबाही कामात मदत करतात.
आईचे आमच्यासाठी, घरासाठीचे कष्ट आम्ही रोज पाहतो. मलाही तिच्यासारखे हुशार, मेहनती आणि जिद्दी व्हायचे आहे. माझी आई माझा आदर्श आहे.
प्रश्न ६.
खालील शब्द पाहा.
वहाण – चप्पल, वाहन – प्रवासाचे साधन.
उच्चारात बरेच साम्य असलेले; पण अर्थ भिन्न असलेले असे शब्द माहीत करून घ्या. लिहा. त्यांचे अर्थ समजून घ्या.
उत्तर:
१. उदक – पाणी
उदर – पोट
२. पावन – पवित्र
पवन वारा
३. पाणी – जल
पाणि – हात
४. दिन – दिवस
दीन- गरीब
५. कपास – कापूस
कंपास – भूमितीय आकार काढण्याचे एक साधन
६. काळ – समय, वेळ
काल – आजच्या पूर्वीचा दिवस
७. वेल – झाडाची वेल
वेळ – काळाचा विशिष्ट बिंदू निश्चय, निर्धार
८. पत – प्रतिष्ठा
पथ – वाट, रस्ता, मार्ग
९. प्रण – निश्चय, निर्धार
प्राण – जीव
१०. सुर – देव
सूर – स्वर
खेळूया शब्दांशी.
(अ) खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:
(आ) खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:
(इ) गळ्याची आण घालणे, कान भरणे हे वाक्प्रचार या कवितेत आले आहेत. गळा व कान या अवयवांवरील वाक्प्रचार माहीत करून घ्या व त्यांची यादी तयार करा.
उत्तर:
गळा या अवयवावरील वाक्प्रचारः
- गळा कापणे
- गळ्यात पडणे
- गळा दाटून येणे
- गळा काढणे
कान या अवयवावरील वाक्प्रचारः
- कानपिचक्या देणे
- कान फुंकणे
- कान पकडणे
- भिंतीलाही कान असणे
- सोनाराने कान टोचणे
- कानगोष्टी करणे
- कान देऊन ऐकणे
उपक्रम :
प्रश्न १.
साने गुरुजींचे ‘श्यामची आई’ हे पुस्तक वाचा.
प्रश्न २.
‘आई’ या विषयावरील कवितांचा संग्रह करा.
(टीप: हे उपक्रम/प्रकल्प विदयार्थ्यांनी स्वत: करावेत.)
• खालील वाक्यांतील सर्वनामांना अधोरेखित करा.
१. राधा म्हणाली, ‘प्रशांत, तू किती छान गाणे गातोस.’
२. ती माझी बहीण आहे.
३. कोणी कोणाशी भांडू नये.
४. ज्याला बाहेर फिरायला जायचे आहे, त्याला मी घेऊन जाईन.
५. मला कोणी काही विचारू नये.
६. सदा माधवच्या बाबांना म्हणाला, ‘हा मला त्रास देतो, त्याला मी समजावून सांगितले; पण तो त्याचेच म्हणणे खरे करतो. ‘
उत्तर:
१. राधा म्हणाली, ‘प्रशांत, तू किती छान गाणे गातोस.’
२. ती माझी बहीण आहे.
३. कोणी कोणाशी भांडू नये.
४. ज्याला बाहेर फिरायला जायचे आहे, त्याला मी घेऊन जाईन.
५. मला कोणी काही विचारू नये.
६. सदा माधवच्या बाबांना म्हणाला, ‘हा मला त्रास देतो, त्याला मी समजावून सांगितले; पण तो त्याचेच म्हणणे खरे करतो.’
• गाळलेल्या जागी कंसातील योग्य सर्वनाम लिहा.
१. ……… वहया मुलांना दया. (हा, ही, हया)
उत्तर:
हया
२. त्याला ……. आवडते ? (काय, कोणते, कोणी)
उत्तर:
काय
३. …… आकाशकंदील बनवले. (तू, आम्ही, स्वतः)
उत्तर:
आम्ही
४. मी ……… स्वयंपाकघर स्वच्छ केले. (आपण, स्वतः, त्याने)
उत्तर:
स्वतः
५. त्याने ………. काही सांगितले नाही. (कोणाला, कोणी, काय)
उत्तर:
कोणाला
• खालील चित्र पाहून रिकाम्या जागी योग्य पुरुषवाचक सर्वनाम लिहा.
१. ………. आज पतंग उडवणार आहे.
२. ……… पतंग छान उड़वते.
३. मैदानावर ……. पतंग घेऊन गेलो.
४. ……. पतंग उडवूया.
५. पतंग उडवण्यात ……… तरबेज आहेत.
उत्तर:
१. मी आज पतंग उडवणार आहे.
२. ती पतंग छान उडवते.
३. मैदानावर आम्ही पतंग घेऊन गेलो.
४. आपण पतंग उडवूया.
५. पतंग उडवण्यात ते तरबेज आहेत.
• खाली दिलेल्या सर्वनामांचा उपयोग करून वाक्ये लिहा.
१. कोण
२. हे
३. ती
४. काय
५. कोणाचा
६. ही
उत्तर:
१. कोण – अमितच्या घरी कोण जाणार आहे?
२. हे – हे फूल फार सुंदर आहे.
३. ती – ती आज क्रिकेट खेळेल.
४. काय – तुम्हांला आज काय शिकायचे आहे ?
५. कोणाचा हा रुमाल कोणाचा आहे?
६. ही – ही कविता मला आवडते.
Class 6 Marathi Balbharati Chapter 8 माय (कविता) Question Answer
संकलित मूल्यमापन
कवितेवर आधारित प्रश्नोत्तरे
प्रश्न १.
खाली दिलेल्या अर्थाच्या कवितेच्या ओळी शोधा.
- i. मला सूनमुख कधी दिसेल रे?
- पुढच्या जन्मातही तूच आई व्हावीस.
उत्तर:
- म्हने कव्हा दिसन सांग मले राजा तुही रानी.
- पुन्हा एकदा जन्म घ्यावा माय तुझ्या पोटी.
प्रश्न २.
कोण, कोणास व का म्हणाले?
i. भलतंसलतं सांगून त्याचे भरू नका कान.
उत्तर:
असे कवीची आई कवीच्या वडिलांना म्हणत असे. कवीने शिक्षण थांबवून शेतकामास लागावे असे त्याचे वडील म्हणत, तेव्हा कवीच्या आईला ते आवडत नसे, म्हणून ती कवीच्या वडिलांना असे म्हणत असे.
प्रश्न ३.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
i. कवीला कोणामध्ये त्याची आई दिसते?
उत्तर:
हंबरून वासराला चाटणाऱ्या गाईमध्ये कवीला आपली आई दिसते.
ii. कवीच्या वडिलांना काय वाटे?
उत्तर:
कवीच्या वडिलांना वाटे, की कवीने शिक्षण थांबवून शेतीचा नांगर हाती घ्यावा.
iii. कवीची आई रानात कशी जात असे?
उत्तर:
कवीची आई रानात अनवाणी म्हणजे वहाणांशिवाय जात असे.
iv. कवीच्या आईला काय पाहायचे आहे ?
उत्तर:
कवीच्या आईला सून व नातवंडे पाहायची आहेत.
भाषाभ्यास व व्याकरण
प्रश्न १.
समानार्थी शब्द लिहा.
- माय =
- पोट =
- हात =
- आन =
- कान =
- पाणी =
- पाय =
- विंचू =
उत्तर:
- आई, जननी
- उदर
- कर, हस्त
- शपथ
- कर्ण
- उदक, जीवन, नीर
- चरण, पद
- वृश्चिक
प्रश्न २.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
- सुख ×
- जन्म ×
- पाय ×
- घट्ट ×
उत्तर:
- दुःख
- मृत्यू
- मस्तक, डोके
- सैल
प्रश्न ३.
शेवटचे अक्षर सारखे असणारे शब्द लिहा.
उत्तर:
- गाय, माय, पाय, खाय, हाय, साय.
- रानी, अनवानी.
- घरी, नानापरी.
- टुमनं, रूमनं.
- आन, कान.
- पानी, रानी.
- ओटी, पोटी.
प्रश्न ४.
खालील शब्दांना मराठी शब्द लिहा.
i. तव्हा
उत्तर:
तेव्हा.
ii. काट्यालेबी
उत्तर:
काट्यालाही
iii. गयाची
उत्तर:
गळ्याची
iv. डोयात
उत्तर:
डोळ्यांत
v. दिसेन
उत्तर:
दिसेल
प्रश्न ५.
दिलेल्या शब्दांत लपलेले शब्द शोधा.
i. वहान
उत्तर:
वन, हाव, नव.
ii. वासराले
उत्तर:
वास, वारा, रावा, रास.
प्रश्न ६.
खालील वाक्प्रचारांचा वाक्यात उपयोग करा.
- टुमणे लावणे
- कान भरणे
- पाय धरून ठेवणे
- गळ्याची आण घालणे
- सुखाने ओटी भरणे
उत्तर:
- परीक्षा जवळ आल्याने सगळेच मीनलच्या मागे अभ्यासाचे टुमणे लावत असत.
- सदाने हरिशचे कान भरल्यामुळे तो वाईट मार्गाला लागला.
- समीरच्या हलाखीच्या परिस्थितीत त्याच्या पाठीशी उभे राहणाऱ्या आप्पांचे त्याने पाय धरून ठेवले.
- पुढल्या इयत्तेत चांगला अभ्यास करेन असे रामने गळ्याची आण घेत सांगितले.
- आपल्या आईची ओटी सुखाने भरण्याचे भरतचे स्वप्न पूर्ण झाले.
प्रश्न ७.
कवितेतील विशेषनामे व सामान्यनामे शोधून लिहा.
उत्तर:
विशेषनामे – तापी, पूर्णा.
सामान्यना – गाय, माय, बाप, साहेब.
प्रश्न ८.
खालील विरामचिन्हे ओळखा.
i.
उत्तर:
स्वल्पविराम
ii.
उत्तर:
पूर्णविराम
iii.
उत्तर:
एकेरी अवतरण चिन्ह
iv.
उत्तर:
प्रश्नचिन्ह
आकारिक मूल्यमापन
मौखिक कार्य
प्रश्न १.
तुमच्या आईचे वर्णन थोडक्यात सांगा.
माय (कविता) कवितेचा भावार्थ
काव्यरसिकांच्या मनाला भुरळ घालणारे प्रसिद्ध कवी स. ग. पाचपोळ यांच्या ‘माय’ या कवितेत त्यांनी, आपल्या मुलाच्या शिक्षणासाठी रात्रंदिवस कष्ट करणारी एक अशिक्षित आई रेखाटली आहे आणि तिच्याबद्दलची कृतज्ञता व्यक्त करणारा मुलगा कवितेतून उभा केला आहे. कवी म्हणतो, जेव्हा एखादी गाय आपल्या वासराला मायेने चाटताना मी पाहतो, तेव्हा गाईच्या ठायी मला माझी आई दिसते, तिची आठवण येते.
माझी आई जळणासाठी, लाकडे वेचण्यासाठी रानावनात जाताना पायात साधी वहाणही न घालता अनवाणीच जात असे. अशा वेळी रानातले विंचू, काटेकुटे यांचीही तिला पर्वा नसे.
मी जेव्हा सुट्टीमध्ये घरी यायचो, तेव्हा परिस्थिती नसतानाही आई उधारीवर सामान आणून मला नाना प्रकारचे पदार्थ बनवून खाऊ घालायची. खाताना, ‘घाई करू नकोस, पोटभर खा’ असे मायेने म्हणायची.
माझे वडील आईच्या मागे सतत टुमणे लावायचे, की ‘पुरे झाले याचे (कवीचे) शिक्षण, आता हाती नांगर घेऊ दे. तसाही एवढा शिकून कुठे मोठा साहेब होणार आहे?’ त्यावर आई वडिलांना म्हणायची, “तुम्हांला शपथ आहे माझ्या गळ्याची; पण असं भलतंसलतं सांगून मुलाचे कान भरू नका, त्याच्या मनात चुकीचे विचार भरू नका.” हे बोलताना आईच्या डोळ्यांत अश्रूंच्या रूपात जणू पूर्णा आणि तापी नदयाच अवतरत असत.
असेच एकदा बोलता बोलता आईच्या डोळ्यांत पाणी आलं. ती म्हणाली, ” अरे राजा, सांग बरं कधी दिसेल या माझ्या नजरेला
तुझी राणी (पत्नी) ? याच डोळ्यांनी मला दुधावरची साय म्हणजेच माझी नातवंडही पाहायची आहेत.”
म्हणूनच मला वाटतं, की आई सर्व सुखांनी तुझी ओटी भरावी. सर्व सुखे तुझ्या पदरात टाकावीत. त्यासाठी पुन्हा एकदा तुझ्याच पोटी जन्म घ्यावा आणि तुझे हे अविरत कष्ट करणारे पाय कायम घट्ट धरून ठेवावेत. सदैव तुझ्या पायांशी राहावे, तुझ्या ऋणांतच राहावे.
माय (कविता) शब्दार्थ
| अनवानी | अनवाणी पायात चपला वहाणा नसणे) |
| आन | शपथ |
| इचू | विंचू |
| उसनं पासनं | उधारीवर आणलेले |
| काट्यालेबी | काट्यालासुद्धा |
| खाय | खाणे |
| गया | गळा. |
| जव्हा | जेव्हा |
| जाये | जाई |
| टुमनं | टुमणे (सततची मागणी) |
| डोयात | डोळ्यांत |
| तव्हा | तेव्हा |
| तिच्यामंदी | तिच्यामध्ये |
| तुहे | तुझे |
| दिसन | दिसेल |
| नानापरी | विविध प्रकारे |
| फनकाट्या | जळणाची लाकडे |
| माया | प्रेम, जिव्हाळा |
| माही | माझी |
| येचायले | वेचायला |
| रूमनं | नांगर, तिफण, कोळपे इत्यादींचा दांडा, मूठ |
| वहान | वहाणा, चपला |
| शिकूनशानी | शिक्षण घेऊन |
| शिक्शन | शिक्षण |
| सुट्टीमंदी | सुट्टीमध्ये |
| हाये | आहे |
| हिंडे | फिरे |
| होनार | होणार |
माय (कविता) वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ
| कान भरणे. | उलट सुलट सांगणे. |
| गळ्याची आण घालणे. | शपथ घालणे. |
| टुमणे लावणे. | सतत मागणी करणे. |
| पाय धरून ठेवणे. | कृतज्ञता व्यक्त करणे. |
| सुखाने ओटी भरणे. | पदरी सुख घालणे. |
माय (कविता) टिपा
| तापी पूर्नामा | तापी व पूर्णा ही खानदेशातील नद्यांची नावे आहेत. |
| दुधावरची साय रानी | दूध तापवल्यास वर जमा होणारा मऊसर पांढरा थर. (येथे नातवंडांचा संदर्भ आहे.) |
| रानी | राणी (येथे सुनेचा संदर्भ आहे.) |