Class 6 Marathi Balbharati Chapter 9 Question Answer वारली चित्रकला

Students can find the best Marathi Balbharati Class 6 Solutions and Chapter 9 Question Answer वारली चित्रकला for exam preparation.

Std 6 Marathi Balbharati Chapter 9 Question Answer वारली चित्रकला

Maharashtra Board Solutions Class 6 Marathi Balbharati Chapter 9 वारली चित्रकला

वारली चित्रकला Question Answer

प्रश्न १.
दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

(अ) महाराष्ट्रातील आदिवासी कलांचा समृद्ध वारसा कशाकशातून दिसून येतो ?
उत्तर:
वारली चित्रे, लाकडी कोरीव काम, मुखवटे, मृणमूर्ती, धातुकाम, पाषाणमूर्ती, वादय, शिकारीची साधने व इतर कलात्मक वस्तू यांमधून महाराष्ट्रातील आदिवासी कलांचा समृद्ध वारसा दिसून येतो.

(आ) आदिवासी लोक चित्रे काढताना कोणकोणत्या साहित्याचा वापर करतात ?
उत्तर:
आदिवासी लोक चित्रे काढतना तांदळाचे पीठ, गेरू, काजळी, हळद, कुंकू, रंगीत फुले व झाडांचा चीक या साहित्याचा चित्र रंगवण्यासाठी वापर करतात. तांदळाच्या पिठात पाणी ओतून त्या द्रव्यात बांबूच्या काड्या बुडवून रंगकाम केले जाते.

(इ) वारली चित्रकार झाडे कशी रंगवतात ?
उत्तर:
वारली चित्रकार अन्य चित्रकारांप्रमाणे झाड काढताना वरून खाली रेषा काढत नाहीत, ते झाड रंगवताना नेहमी मुळाकडून वर शेंड्यापर्यंत रंगवतात. त्यामुळे, त्यातून अगदी सहजपणे झाड वर उगवण्याची भावना प्रकट होते. वारली लोकांच्या मते खाली भूमीकडे जाणारे म्हणजे मृत्यूकडे नेणारे नकारार्थी जीवन, तर भूमीतून वर उगवणारे म्हणजे जीवनाचा विकास करणारे उदयोन्मुख जीवन होय.

(ई) वारली चित्रकाराने पाकळ्या व फांदयांच्या आकारांतून काय घेतले?
उत्तर:
वारली चित्रकार निसर्गातून प्रेरणा घेऊन विविध भौमितिक आकार आपल्या चित्रकलेत समाविष्ट करतात. फुलांच्या पाकळ्या आणि झाडांच्या फांदयांच्या आकारांतून वारली चित्रकाराने रेषांचा बाक आणि वळणे घेतली.

(उ) वारली चित्रकला समजून घेण्यासाठी काय करावे लागते ?
उत्तर:
वारली चित्रकला समजून घेण्यासाठी वारली लोकांच्या छोट्या-छोट्या वस्त्यांवर फिरून लोकांना बोलते करावे लागते, त्यांच्यातील कला आविष्काराचा शोध घ्यावा लागतो आणि या चित्रामधील आकारांमागे असलेली निसर्गाची प्रेरणा समजून घ्यावी लागते.

प्रश्न २.
थोडक्यात उत्तरे लिहा.
(टीप: खालील प्रत्येक उत्तराच्या सुरुवातीस ही प्रस्तावना लिहिता येऊ शकते.
प्रस्तावना: आदिवासी हा चिंतनविषय असलेले लेखक डॉ. गोविंद गारे यांच्या ‘वारली चित्रकला’ या पाठात त्यांनी निसर्गाशी नाते जोडणाऱ्या व जीवनाकडे सकारात्मकतेने पाहणाऱ्या वारली चित्रकलेची माहिती दिली आहे.)

(अ) वारली चित्रकलेत कोणकोणत्या विषयाला धरून भित्तिचित्रे रेखाटलेली आहेत?
उत्तर:
वारली चित्रकलेचा परिपोष हा संस्कृती, परंपरा व परिसरातील उपलब्ध निसर्गसंपत्तीच्या आधारे झालेला आहे. त्यामुळे या चित्रकलेत धार्मिक विधी, लग्नविधी, दैनंदिन जीवन व लोकजीवन चितारलेले दिसते. ही भित्तिचित्रे आजूबाजूचा परिसर, तेथील पशुपक्षी, वृक्षवेली, नदीनाले, डोंगर, पहाड, वने, जंगले, नृत्ये, घरदार, शेतीचे हंगाम, शिवार, जत्रा यांसारख्या विषयांना धरून रेखाटलेली आहेत.

(आ) वारली चित्रकार त्यांच्या चित्रकलेतून जीवनाबद्दलचा सकारात्मक दृष्टिकोन कसा मांडतात?
उत्तर:
वारली चित्रकलेत रोजच्या जीवनात आढळणारे त्रिकोण, चौकोन, वर्तुळ हे मूलभूत आकार समाविष्ट असतात. एका उभ्या रेषेने ते चित्रात मानवी शरीर दर्शवतात. वारलींच्या चित्रांतील झाडे इतर चित्रकारांप्रमाणे वरून खाली काढलेली नसतात. ती नेहमीच मुळाकडून वर शेंड्यापर्यंत रंगवली जातात. झाड वर उगवण्याची भावना त्यातून अगदी सहजपणे व्यक्त होते. वारली लोकांच्या मते, खाली भूमीकडे जाणारे म्हणजे मृत्यूकडे नेणारे नकारार्थी जीवन असते, तर भूमीतून वर उगवणारे म्हणजे जीवनाचा विकास घडवणारे उदयोन्मुख जीवन असते. अशाप्रकारे, आपल्या चित्रकलेतूनही वारली चित्रकार जीवनाबद्दल सकारात्मक दृष्टिकोन मांडतात.

प्रश्न ३.
शाळेच्या किंवा वर्गाच्या भिंतींवर चित्रे काढायची आहेत. त्यासाठी तुम्ही कोणकोणते विषय सुचवाल ?
उत्तर:
शाळेच्या किंवा वर्गाच्या भिंतींवर चित्रे काढायची असल्यास खालील विषयांवर काढता येतील:

1. विविध झाडांची चित्रे
2. प्राण्यांची व पक्ष्यांची चित्रे
3. विविध संतांची चित्रे
4. विज्ञान व भूगोलाच्या आकृत्यांची चित्रे
5. वारली चित्रे
6. विविध सणांची चित्रे

प्रश्न ४.
वारली कला आता वारली समाजाच्या बाहेर पडली आहे असे का म्हटले असेल?
उत्तर:
वारली चित्रकला आता वारली समाजाबाहेर पडून तिचा सर्वत्र प्रसार होत आहे, कारण हल्ली टी-शर्ट्स, साडी, कुर्ता, बेडशीट्स, पिशव्या, पर्स, भेटवस्तू, भेटकार्ड यांवर वारली चित्रकलेचा वापर होताना दिसतो. सोबतच, घराच्या भिंती, घराची अंतर्गत सजावट, यांसाठी देखील वारली चित्रकलेचा मोठ्या प्रमाणात वापर होतो. वारली चित्रकलेची कीर्ती आता महाराष्ट्रातच नव्हे, तर परदेशांपर्यंत पोहोचली आहे, म्हणून वारली कला आता वारली समाजाच्या बाहेर पडली आहे असे म्हटले असेल.

खेळूया शब्दांशी

(अ) हे शब्द असेच लिहा.

1. पशुपक्षी
2. पाषाणमूर्ती
3. प्रमाणबद्ध
4. शास्त्रशुद्ध
5. उदयोन्मुख
6. संस्कृती
7. इंद्रधनुष्य
8. सृष्टीला
9. चित्राकृती
10. भित्तिचित्रे
11. अर्धवर्तुळ
12. भौमितिक

(आ) ‘घरदार’ या शब्दासारखे पाठातील जोडशब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

1. छोट्या-छोट्या
2. चौकोन त्रिकोणाकृती
3. आजूबाजू
4. पशुपक्षी
5. वृक्षवेली
6. नदीनाले
7. सात-आठ
8. आगळेवेगळे
9. उभे आडवे
10. जवळ-जवळ
11. साध्या साध्या

(इ) खालील शब्दांची फोड करा.
उदा.

उत्तर:
i.

ii.

iii.

शोध घेऊया

(अ) महाराष्ट्रातील कोणत्याही एका आदिवासी लोकजीवनाविषयी माहिती मिळवा व वर्गात सांगा.

(आ) आंतरजालाच्या साहाय्याने महाराष्ट्रातील विविध जिल्ह्यांत असणाऱ्या आदिवासी जमातींची माहिती पुढील मुद्दयांच्या आधारे घ्या. उदा. आदिवासी जमातींची नावे, पोशाख, सण, लोकगीते, लोककला, नृत्य, घरे इत्यादी.

उपक्रम / प्रकल्प

प्रश्न १.
वारली प्रसंगचित्रे काढा. रंगवा व वर्गात प्रदर्शन भरवा.

प्रश्न २.
वारली चित्रांच्या कात्रणांपासून भेटकार्डे बनवा व विशेष प्रसंगी भेट दया.

प्रश्न ३.
वारली चित्रांमध्ये काढावयाचे काही आकार पाठ्यपुस्तकातील पृष्ठ क्र. ३४ वर दिलेले आहेत. त्यांचे निरीक्षण करा. त्याप्रमाणे पुढील चौकोनात चित्रे काढा. चित्रात रंग भरा. ही चित्रे रेखाटतांना तुम्हांला आलेले अनुभव लिहा. ही चित्रे काढताना तुम्ही कोणकोणते आकार रेखाटले?

(टीप: वरील उपक्रम / प्रकल्प विदयार्थ्यांनी स्वतः करावेत.)

आपण समजून घेऊया

• खालील शब्दसमूहातील नाम व विशेषणे याचे सारणीनुसार वर्गीकरण करा.
पिवळसर गुलाब, मोठा चेंडू, मसालेदार भाजी, लालचुटूक कळी, स्वच्छ रुमाल, टवटवीत चेहरा, निळेशार पाणी, रागीट घोडा
उदा.,

उत्तर:

नाम	विशेषण
गुलाब	पिवळसर
चेंडू	मोठा

 

नाम	विशेषण
भाजी	मसालेदार
कळी	लालचुटूक

 

नाम	विशेषण
रुमाल	स्वच्छ
चेहरा	टवटवीत

 

नाम	विशेषण
पाणी	निळेशार
घोडा	रागीट

नामाविषयी अधिक माहिती सांगणारे ‘विशेषण’ असते. ते नाम त्या विशेषणाचे ‘विशेष्य’ असते. उदा., लालभडक जास्वंद. या उदाहरणात लालभडक हे विशेषण व जास्वंद हे विशेष्य होय. वरील शब्दसमूहातील गुलाब, चेंडू, भाजी, कळी, रुमाल, चेहरा, पाणी, घोडा ही नामे आहेत. म्हणजे वरील विशेषणांचे ते विशेष्य आहेत.

• खालील शब्दसमूह वाचा.

हुशार कावळा, आंबट बोरे, कच्चा आंबा, उंच इमारत, काळा खडक, हिरवागार पोपट
आपण वरील अधोरेखित नामांना जी विशेषणे लावली आहेत, ती गुणवाचक विशेषणे होय. ही गुणवाचक विशेषणे नामांचे रंग, रूप, आकार, चव सांगणारी विशेषणे असतात.

• खालील वाक्यांत मोकळ्या जागी कंसात दिलेल्या गुणवाचक विशेषणांपैकी योग्य विशेषण लिहा.
(पांढरे, प्रचंड, भव्य, जाडेभरडे, आंबट )

१. समुद्रात ………. लाटा उसळतात.
उत्तर:
प्रचंड

२. तिच्या अंगावर ……… कपडे होते.
उत्तर:
जाडेभरडे

३. मला ……… फूल आवडते.
उत्तर:
पांढरे

४. मी खाल्लेली संत्री ……….. होती.
उत्तर:
आंबट

५. आबासाहेबांनी ……… वाडा बांधला.
उत्तर:
भव्य

• पुढील चित्राचे निरीक्षण करा आणि विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

i. चित्रात एकूण किती मुले आहेत?
उत्तर:
चित्रात एकूण तीन मुले आहेत.

ii. चित्रात किती मांजरे आहेत ?
उत्तर:
चित्रात एक मांजर आहे.

iii. मांजराच्या कितीपट मुले आहेत?
उत्तर:
मांजराच्या तीनपट मुले आहेत.

iv. घरावर किती कौले आहेत?
उत्तर:
घरावर अनेक कौले आहेत.

उत्तरांमध्ये लिहिलेल्या शब्दांना संख्यावाचक विशेषण म्हणतात. प्रश्न चारच्या उत्तरातील खूप, असंख्य, अनेक, अधिक हे शब्ददेखील संख्यावाचक विशेषणे आहेत.

• खाली दिलेल्या वाक्यांत योग्य विरामचिन्हे घाला.

(अ) अहमद कुठे गेला आहे
उत्तर:
अहमद कुठे गेला आहे ?

(आ) ढग खूप गर्जत होते पण पाऊस पडला नाही
उत्तर:
ढग खूप गर्जत होते; पण पाऊस पडला नाही.

(इ) शर्वरी आंबा खाते
उत्तर:
शर्वरी आंबा खाते.

(ई) बापरे केवढी मोठी ही गुहा
उत्तर:
बापरे! केवढी मोठी ही गुहा!

(उ) प्रामाणिक हुशार मेहनती मुले सर्वांना आवडतात
उत्तर:
प्रामाणिक, हुशार, मेहनती मुले सर्वांना आवडतात.

शिक्षकांसाठी : विशेषणाच्या विविध प्रकारांची उदाहरणे देऊन उपयोजनात्मक सराव करून घ्यावा.

Class 6 Marathi Balbharati Chapter 9 वारली चित्रकला Question Answer

संकलित मूल्यमापन

पाठाधारित प्रश्नोत्तरे

प्रश्न १.
योग्य पर्याय निवडून रिकाम्या जागा भरा.

i. लग्नाच्या आदल्या दिवशी …….. असतो. (हळद, मांडव, गोंधळ)
उत्तर:
मांडव

ii. वारली चित्रांत त्रिकोण, चौकोन, वर्तुळ हे …….. आकारच असतात. (भूमितीय, तीनच, मूलभूत)
उत्तर:
मूलभूत

iii. लग्नप्रसंगी झोपड्या रंगवताना आधी ….. काढला जातो. (चौक, माड, तारपा)
उत्तर:
चौक

iv. वारली चित्रकार झाडे रंगवताना नेहमी ……… ……. रंगवतो. (मुळाकडून फांदीपर्यंत, मुळाकडून शेंड्यापर्यंत, शेंड्याकडून मुळापर्यंत)
उत्तर:
मुळाकडून
शेंड्यापर्यंत

प्रश्न २.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

i. वारली प्रदेशांत कोठे कोठे चित्र काढलेली असतात?
उत्तर:
वारली प्रदेशांत छोट्या-छोट्या पाड्यांतील घराच्या कुडांवर व भिंतींवर चौकोन त्रिकोणाकृतींची चित्रे काढलेली असतात.

ii. आदिवासी कलेचे समीकरण कसे मांडता येईल ?
उत्तर:
नागरी संस्कृतीच्या प्रभावापासून मुक्त, परंपरागत चालत आलेले निसर्गप्रेम, सहज उपलब्ध साहित्यातून झालेला उत्स्फूर्त आविष्कार म्हणजे आदिवासी कला असे आदिवासी कलेचे समीकरण मांडता येते.

iii. वारली चित्रकलेचा परिपोष कशाच्या आधारे झालेला आहे?
उत्तर:
संस्कृती, परंपरा व परिसरातील निसर्गसंपत्ती यांच्या आधारे वारली चित्रकलेचा परिपोष झालेला आहे.

iv. वारली चित्रकलेत रंग म्हणून कशाचा उपयोग केला जातो?
उत्तर:
वारली चित्रकलेत, तांदळाचे पीठ, गेरू, काजळी, हळद, कुंकू, रंगीत फुले व झाडांचा चीक यांचा रंग म्हणून उपयोग केला जातो.

प्रश्न ३.
थोडक्यात उत्तरे लिहा.
(टीप: खालील प्रत्येक उत्तराच्या सुरुवातीस ही प्रस्तावना लिहिता येऊ शकते.
प्रस्तावना: आदिवासी हा चिंतनविषय असलेले लेखक डॉ. गोविंद गारे यांच्या ‘वारली चित्रकला’ या पाठात त्यांनी निसर्गाशी नाते जोडणाऱ्या व जीवनाकडे सकारात्मकतेने पाहणाऱ्या वारली चित्रकलेची माहिती दिली आहे.)

i. लग्नप्रसंगी काढले जाणारे वारली चित्र याबद्दल थोडक्यात लिहा.
उत्तर:
वारली लोक लग्नप्रसंगी झोपड्या रंगवतात. लग्नाच्या आदल्या दिवशी मांडव असतो. त्या दिवशी भित्तिचित्रे चितारण्याचे काम
केले जाते. भित्तिचित्रे चितारणाऱ्या स्त्रियांना ‘धवलेरी’ असे म्हणतात. त्यांना कोणत्याही गावात पाचारण केले जाते. झोपडी रंगवताना आधी चौक काढला जातो. या चित्राला धार्मिकदृष्ट्या खूप मान असतो. सात-आठ स्त्रिया मिळून हे चित्र पूर्ण करतात.

भाषाभ्यास व व्याकरण

प्रश्न १.
समानार्थी शब्द लिहा.

1. मृण =
2. पाषाण =
3. दर्जा =
4. आदिम =
5. शिवार =
6. भूमी =
7. पाचारण =
8. पक्षी =

उत्तर:

1. माती
2. दगड
3. प्रत
4. आदय, पहिले
5. शेत
6. धरा, जमीन, भुई, धरणी
7. विनंती, बोलवणे
8. खग, विहंग

प्रश्न २.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. मुक्त ×
2. प्रश्न ×
3. साधे ×
4. मृत्यू ×
5. नकारार्थी ×
6. मान ×
7. पूर्ण ×
8. अंतर्गत ×

उत्तर:

1. बंदिस्त
2. उत्तर
3. जटिल, गुंतागुंतीचे
4. जन्म
5. होकारार्थी
6. अपमान
7. अपूर्ण
8. बहिर्गत

प्रश्न ३.
खालील शब्द वापरून तुमच्या मनाने वाक्ये तयार करा.

1. आविष्कार
2. कल्पनाशक्ती

उत्तरः
वाक्येः

1. दीप्तीने प्रेक्षकांसमोर नृत्याचा आविष्कार सादर केला.
2. उत्तम कल्पनाशक्ती असल्याशिवाय कविता करता येत नाही.

प्रश्न ४.
वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ यांच्या योग्य जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट –	‘ब’ गट
i. समीकरण मांडणे	अ. विनंती करणे, बोलावणे
ii. वारसा लाभणे	ब. ठसा उमटणे
iii. दाद देणे	क. व्यक्त करणे
iv. मान देणे	ड. सूत्रबद्ध रचना करणे
v. पाचारण करणे	इ. आदर करणे
vi. प्रकट करणे	फ. परंपरेने हक्क मिळणे
vii. मोहोर उमटणे	ग. वाहवा करणे

उत्तर:
(i – ड),
(ii – फ),
(iii – ग),
(iv – इ),
(v – अ),
(vi – क),
(vii – ब)

लेखी कार्य

प्रश्न १.
तुम्हांला माहीत असलेल्या महाराष्ट्रातील आदिवासी समाजांची नावे लिहा.
उत्तर:
महाराष्ट्रात प्रामुख्याने खालील आदिवासी समाज आढळतातः

1. महादेव कोळी
2. वारली
3. गोंड
4. कोकणा
5. कातकरी
6. ठाकूर
7. भिल्ल
8. हळबा
9. कोरकू
10. पारधी

वारली चित्रकला पाठाचा परिचय

विविध कलांनी समृद्ध झालेल्या भारतीय संस्कृतीचे प्रतिबिंब त्या त्या कलेमध्ये उमटलेले दिसते. अशाच एका ‘वारली चित्रकला’ या विलक्षण कलेची माहिती या पाठामध्ये चित्रित करण्यात आली आहे. वारली चित्रकला ही महाराष्ट्रातील आदिवासी कला असून ती निसर्गाशी नाते जोडणारी व जगण्याकडे सकारात्मकतेने पाहणारी आहे. ही कला मानवी जीवन समृद्ध करणारी आहे.

वारली चित्रकला शब्दार्थ

वारली चित्रकला वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ

दाद देणे.	प्रशंसा करणे, वाहवा करणे.
मान देणे.	आदर दाखवणे, सन्मान देणे.
पाचारण करणे.	विनंती करणे, बोलवणे.
प्रकट करणे.	उघड करणे, व्यक्त करणे.
मोहोर उमटणे.	ठसा उमटणे.
वारसा लाभणे.	परंपरेने हक्क मिळणे.
समीकरण मांडणे.	सूत्रबद्ध रचना करणे.

वारली चित्रकला टिपा

कूड	गवत किंवा वेलींचे जाडसर तट्टे विणून त्याच्यावर शेण-माती लिंपून तयार केलेली भिंत.
गेरू	काळपट-लाल रंगाच्या मातीचा ठिसूळ दगड. हा दगड ओला करून त्याने भिंती, फरशी सारवतात.
झाडांचा चीक	झाडाची फांदी किंवा फळे तोडल्यावर त्या भागातून निघणारा सफेद रंगाचा चिकट स्राव.
धवलेरी	ज्यांचे पती हयात नाहीत अशा वारली समाजातील महिला
धार्मिक विधी	धर्माचे पालन करण्यासाठी केल्या जाणाऱ्या प्रथा.
नागरी संस्कृती	नगराची संस्कृती
वारली	महाराष्ट्रातील एक आदिवासी जमात.
शेतीचे हंगाम	येथे अर्थ – नांगरणी, पेरणी, कापणी यांसारख्या शेतीतील महत्त्वाच्या कामांचा काळ.