Students can find the best Marathi Balbharati Class 7 Solutions and Chapter 11 Question Answer बाली बेट for exam preparation.
Std 7 Marathi Balbharati Chapter 11 Question Answer बाली बेट
Maharashtra Board Solutions Class 7 Marathi Balbharati Chapter 11 बाली बेट
बाली बेट Question Answer
प्रश्न १.
खालील आकृती पूर्ण करा.
(अ)
उत्तर:
१. नृत्य
२. गायन
३. शिल्प
४. चित्र
(आ)
उत्तर:
| बेटाचे वर्णन करण्यासाठी लेखकांनी वापरलेले शब्द | बाली बेटावरील कलांसाठी लेखकांनी वापरलेले शब्द |
| कंठ्यातील कंठमणी, ठिपक्यासारखे, गोव्याएवढे व गोव्यासारखे, लक्ष मोती उधळून मातीत चूर झाल्यावर दूर पडून अभंग नृत्य, राहिलेला मोती टुरिस्टांचा स्वर्ग, स्वप्नसृष्टी, सुंदर प्रदेश, म्युझिअम पीस, रम्य, मनोहर, निष्पाप, पहाटेचे सुंदर स्वप्न. | गायन, शिल्प, चित्र इ. ललितकलांचा रंगीबेरंगी गोफ विणणारे. |
प्रश्न २.
खालील कल्पना स्पष्ट करा.
(टीप: दिलेल्या प्रत्येक प्रश्नाच्या उत्तराच्या सुरुवातीस खालील प्रस्तावना लिहिता येईल.
प्रस्तावना: सुप्रसिद्ध लेखक पु.ल. देशपांडे यांच्या ‘पूर्वरंग’ या प्रवासवर्णनातून घेतलेल्या ‘बाली बेट’ या पाठात त्यांनी तेथील अद्भूत निसर्गसौंदर्याचे आपल्या खास शैलीत वर्णन केले आहे.)
(अ) बाली बेट म्हणजे रत्नजडित कंठ्यातील कंठमणी आहे.
उत्तर:
कंठमणी म्हणजे रत्नजडित माळेतील (कंठ्यातील) मध्यभागी असलेला, सर्वांत आकर्षक असा मणी. इंडोनेशियातल्या बेटांच्या समूहात बाली बेट हे निसर्गसौंदर्यामुळे विशेष शोभून दिसते, त्यामुळे लेखकाने, ‘बाली बेट म्हणजे रत्नजडित कंठ्यातील कंठमणी’ असे म्हटले आहे.
(आ) बाली हा टुरिस्टांचा स्वर्ग आहे.
उत्तर:
लेखकाने वर्णन केल्याप्रमाणे बाली हे बेट निसर्गसौंदर्याने नटलेले आहे. येथील सुंदर समुद्रकिनारे, समुद्रकिनाऱ्याजवळचे गर्द बगिचे, माडापोफळींच्या राया यांमुळे टुरिस्टांना म्हणजेच, पर्यटकांना या बेटाची भुरळ पडते, तेथील टुरिस्टखाते देखील पर्यटकांची उत्तम व्यवस्था ठेवते, ज्यामुळे पर्यटकांचे तेथील वास्तव्य सुखद होते, त्यामुळे बाली हा टुरिस्टांचा स्वर्ग आहे असे लेखकाने म्हटले आहे.
(इ) हया बेटावर घड्याळ नावाची गोष्ट नाही.
उत्तर:
लेखक आणि त्यांच्या पत्नी मध्यरात्री बालीमधल्या देनपसार गावच्या चिमुकल्या विमानतळावर उतरले. एवढी रात्र होऊनही तिथले टुरिस्ट खाते त्यांच्या स्वागताला सज्ज होते. रात्री दीड-दोनच्या सुमारास ते बालीतील ‘सागर बीच’ या हॉटेलवर पोहोचले. तेथील बाली तरुणांनी चेहऱ्यावर जागरणाचा यत्किंचितही ताण न दाखवता त्यांचे स्वागत केले. बालीला पर्यटकांचे सतत येणे-जाणे सुरू असते आणि अगदी चोवीस तास त्यांची योग्य व्यवस्था केली जाते, असे लेखकांच्या निरीक्षणास आले, म्हणून त्यांनी ह्या बेटावर घड्याळ नावाची गोष्ट नाही असे म्हटले आहे.
(ई) बाली बेटावरील बाग एकत्र कुटुंबासारखी वाटत होती.
उत्तर:
लेखक राहत असलेल्या हॉटेलातल्या बगिचात विविध प्रकारची झाडे होती. माड, पोफळी, फुलांनी बहरलेली रोपटी, वेली, वृद्ध वृक्ष अशा अनेक झाडांची तिथे गर्द दाटी होती. हे पाहून लेखकाला एकत्र कुटुंबातील वेगवेगळ्या वयोगटांतील नांदणारी माणसे आठवली. बागेतील वेलींना लेखकाने एकत्र कुटुंबातल्या लेकी-सुनांची उपमा दिली आहे.
एकत्र कुटुंबातल्या लेकीसुना भल्यासकाळी अंघोळ वगैरे आटोपून तयार असतात, तर एकत्र कुटुंबातील वृद्ध आणि लहान मुले भल्या सकाळी अर्धवट झोपेत डुलक्या घेत असतात. तसेच या बागेतील रोपटी आणि वृद्ध वृक्ष डुलक्या घेत असल्याचे लेखकाला वाटते, त्यामुळे ती बाग एखादया मुलामाणसांनी, लेकीसुनांनी भरलेल्या नांदत्या, गाजत्या एकत्र कुटुंबासारखी वाटत होती असे लेखक म्हणतात.
प्रश्न ३.
खालील मुद्दयांच्या आधारे बाली बेटाची माहिती लिहा.
उत्तरः
आग्नेय आशियातील इंडोनेशियातल्या बेटांच्या समूहात बाली बेट वसले आहे. घनदाट किर्र जंगले, रम्य समुद्रकिनारे, समुद्रकिनाऱ्याजवळच्या नारळीपोपळींच्या राया, फुलांनी बहरलेले गर्द बगिचे अशा निसर्गसौंदर्याचे लेणे या बेटाला लाभले आहे. झापांची छपरे असलेल्या झोपड्या व समुद्रकिनाऱ्यालगत असलेल्या हॉटेल्सचा उल्लेख या पाठामध्ये आला आहे. या बेटावर येणाऱ्या पर्यटकांची (टुरिस्टांची) व्यवस्था पाहण्यासाठी इथले टुरिस्ट खाते सदैव तत्पर असते.
मध्यरात्री आलेल्या पर्यटकांचेही हसतमुखाने आणि प्रसन्नपणे हॉटेलमध्ये स्वागत केले जाते. अशा या मनोहर आणि रम्य बेटावर सुधारणेचे वाहू लागल्याने या बेटाचे रूप हळूहळू बदलू लागल्याचे लेखकाच्या निरीक्षणास आले. डोक्यावर घरघरणारी विमाने, रेडिओचा वापर, तंबूत लागलेला सिनेमा, उपलब्ध वर्तमानपत्रे या आधुनिक युगाच्या साधनांनी या बेटाचे रूप बदलत चालल्याचे लेखकाने नमूद केले आहे.
प्रश्न ४.
खालील ओळींचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.
(अ) पहाटेला स्वप्नांची परिसमाप्ती होते म्हणतात.
उत्तरः
परिसमाप्ती म्हणजे शेवट होणे. रात्रीच्या गाढ झोपेत आपल्याला वेगवेगळी स्वप्ने पडतात. रात्रीच्या या स्वप्नांचा शेवट पहाटे आपण उठल्यावर होतो. त्यानंतर आपण वास्तव आयुष्य जगण्यास सुरुवात करतो, त्यांमुळे पहाटेला स्वप्नांची परिसमाप्ती होते असे लेखकाने म्हटले आहे.
(आ) पाच मिनिटांतच बाली बेटाने माझे घोरणे ऐकायला सुरुवात केली.
उत्तर:
लेखकाला झोपेत घोरण्याची सवय होती. लेखक मध्यरात्रीच्या सुमारास बालीतील हॉटेलमध्ये पोहोचल्यावर तेथील व्यवस्थापनाने नेमलेल्या खोल्यांमध्ये त्याची व्यवस्था केली. त्यानंतर दिवसभराच्या प्रवासाने दमलेल्या लेखकाला गाढ झोप लागून त्याने घोरायला सुरुवात केली. आपल्या घोरण्याच्या सवयीचे मिस्कील शैलीत वर्णन करताना लेखकाने वरील वाक्य वापरले आहे.
(इ) वेलींचेही अंगधुणे झाले होते.
उत्तरः लेखकाला बालीच्या हॉटेलमधला बगिचा एकत्र कुटुंबासारखा वाटला. एकत्र कुटुंबातल्या लेकीसुना भल्या पहाटे अंघोळ- पांघोळ आटोपून टवटवीत असतात. त्याप्रमाणेच बागेतील वेलीही अंघोळ केल्यासारख्या टवटवीत दिसत होत्या, त्यामुळे वेलींचेही अंगधुणे झाले आहे असे लेखकाने म्हटले आहे.
(ई) त्या भाटांची उणीव मी माझ्या गाण्याने भरून काढत होतो.
उत्तर:
भाट म्हणजे स्तुतिपाठक किंवा स्तुती गाणारे. लेखकाने पक्ष्यांसाठी भाट ही उपमा वापरली आहे. बाली बेटावर आठवडाभराच्या वास्तव्यात लेखकाला कोठेही पक्षी आढळले नाहीत. निसर्गसौंदर्याने परिपूर्ण अशा या ठिकाणी लेखकाला पक्ष्यांची कमतरता प्रकर्षाने जाणवली. येथील वास्तव्यात पहाटेच्या रम्य वातावरणात लेखक मुक्त आवाजात गात असे. हे मिस्किलपणे मांडताना, ‘त्या भाटांची म्हणजेच गाणाऱ्या पक्ष्यांची उणीव मी माझ्या गाण्याने भरून काढत होतो,’ असे लेखकाने म्हटले आहे.
विचार करा. संगा
• बाली बेटावर पक्षी का नसतील ?
उत्तर:
बाली बेट निसर्गरम्य आहे. पण तिथे लेखकांना पक्षी दिसले नाहीत. बदलत्या जागतिक यांत्रिकीकरणाचा प्रभाव बाली बेटासारख्या सुंदर स्थानावर नक्कीच झाला. पक्ष्यांना हवा असलेला मोकळा अवकाश, शांतता व संरक्षित वातावरण तिथे भेटले नसावे. त्यामुळे कदाचित बाली बेटावर पक्षी नसावेत.
• आज शहरात चिमण्या का दिसत नाहीत?
उत्तर:
शहरात मोठ्या प्रमाणावर मोबाइलचे टॉवर्स आहेत. यांमधून प्रसारित होणाऱ्या विदयुतचुंबकीय किरणांच्या घातक परिणामांमुळे आज शहरात चिमण्या फारशा दिसत नाहीत. तसेच, शहरातील वाहनांमध्ये वापरले जाणारे शिसेयुक्त पेट्रोल, घरटी बांधण्यासाठी चिमण्यांना सुरक्षित जागा नसणे आणि शुद्ध अन्नपाण्याचा अभाव यांमुळे शहरातील चिमण्यांची संख्या कमी झाली आहे.
खेळूया शब्दांशी
प्रश्न ९.
खालील शब्दांचा अर्थ समजून घ्या.
(अ) टुरिस्टांचा स्वर्ग
(आ) किर्र जंगल
(इ) अश्राप माणसे
(ई) गाणारे भाट
(उ) तंबूतला सिनेमा
उत्तर:
| (अ) टुरिस्टांचा स्वर्ग | निसर्गसौंदर्याने नटलेले आणि म्हणून पर्यटकांची पसंती लाभलेले ठिकाण. |
| (आ) किर्र जंगल | सूर्यप्रकाश जमिनीपर्यंत पोहोचू शकत नाही असे घनदाट अरण्य, येथे काळोखजन्यस्थितीमुळे किटकांचा किर्र असा आवाज येतो. |
| (इ) अश्राप माणसे | ज्यांच्या हातून कोणतेही पाप झाले नसेल अशी निरागस माणसे. |
| (ई) गाणारे भाट | विनाकारण स्तुती करणारे. |
| (उ) तंबूतला सिनेमा | पूर्वीच्या काळी चित्रपटगृहे नसत, तेव्हा गावोगावी तंबू उभारून, लोकांना त्यात जमा करून चित्रपट दाखवला जात असे. यालाच ‘तंबूतला सिनेमा’ असे म्हणतात. |
उपक्रम :
पु. ल. देशपांडे यांनी लिहिलेली पुस्तके मिळवा. वाचा.
शोध घेऊया
(अ) आंतरजालाच्या साहाय्याने आशिया खंडाचा नकाशा पाहा. आशिया खंडातील कोणकोणत्या देशांना समुद्रकिनारा लाभला आहे व त्या समुद्रांत कोणकोणती बेटे आहेत याचे निरीक्षण करा व त्याची नोंद करा.
उत्तर:
| आशिया खंडातील समुद्रकिनारा लाभलेले देश | बेटे |
| जपान, उत्तर कोरिया, दक्षिण कोरिया, तैवान, फिलीपीन्स, पूर्व तिमूर, बुनी, मलेशिया, इंडोनेशिया, सिंगापूर, व्हिएतनाम, कंबोडिया, थायलँड, चीन, म्यानमार, बांग्लादेश, श्रीलंका, भारत, पाकिस्तान, मालदीव, कुवेत, इराण, इराक, कतार, बहारीन, युएई, ओमान, येमेन, सौदी अरेबिया, सिरिया, इस्त्राइल, लबेनॉन | होकाइडो, होन्शू, शिकोक्यू, क्यूशू (जपान देशाची बेटे) तैवान, बाली, बॉनिओ, सुमात्रा, जावा, श्रीलंका, अंदमान आणि निकोबार बेटे, लक्षद्वीप, मालदीव |
(आ) आंतरजालाच्या साहाय्याने अंदमान-निकोबार या बेटांची माहिती खालील मुद्दयांच्या आधारे लिहा.
(१) तेथील आदिवासी
(२) आदिवासींचे जीवनमान
(३) निसर्गसौंदर्य
(४) तेथील सोईसुविधा
उत्तर:
अंदमान व निकोबार या बेटांवर जरावा, ओंगे, शोम्पेन, अंदमानी, निकोबारी आणि सेंटीनेलीस या मुख्य ६ आदिवासी जमातींचे लोक राहतात. आधुनिक जीवनापासून या आदिवासींचे जीवनमान पूर्णपणे अलिप्त आहे.
या बेटाला विस्तीर्ण आणि सुंदर समुद्रकिनारे लाभले आहेत. येथील समुद्राच्या तळाशी असलेली सुंदर व वैविध्यपूर्ण प्रवाळे व जलसृष्टी पर्यटकांसाठी आकर्षण ठरत आहेत. या बेटाचे ५० टक्के क्षेत्र आदिवासी, राष्ट्रीय उद्याने व वन्य जीवांसाठी राखीव असून, उर्वरित क्षेत्रावर पर्यटनाच्या दृष्टीने अनेक सुविधा उपलब्ध आहेत.
• प्रेक्षणीय स्थळाच्या संदर्भात खाली काही मुद्दे दिले आहेत. त्यांच्या आधारे तुम्ही भेट दिलेल्या एखादया प्रेक्षणीय स्थळाचे वर्णन करा.
उत्तरः
रत्नागिरी हे कोकणातील निसर्गसौंदर्याचे लेणे लाभलेले एक नयनरम्य ठिकाण आहे. रत्नागिरीच्या आसपासच्या भागात गणपतीपुळे, पावस, गणेशगुळे, पूर्णगड किल्ला, मालगुंड येथील केशवसुतांचे स्मारक, जयगड बंदर, जयगड किल्ला, जयगड दीपस्तंभ अशी पर्यटनाच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण अनेक ठिकाणे आहेत. रत्नागिरी शहरामध्ये भौगोलिक आणि ऐतिहासिक वैशिष्ट्यांचा सुयोग्य संगम झाला आहे.
एक उत्कृष्ट बंदर, काळ्या पांढऱ्या वाळूचे विस्तीर्ण समुद्रकिनारे, जांभी जमीन, उष्ण व दमट हवामान यांमुळे उत्तम प्रतीचा हापूस आंबा आणि काजू यांचे उत्पादन हे रत्नागिरीचे भौगोलिक वैशिष्ट्य आहे. बहुजन समाजासाठी स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांनी उभारलेले पतितपावन मंदिर, ब्रह्मदेशाच्या (म्यानमारच्या) राजाला स्थानबद्ध करण्यासाठी इंग्रजांनी बांधलेला थिबा पॅलेस, हिंदू-मुस्लीम ऐक्याचे प्रतीक असलेला बाबरशेख बाबाचा दर्गा, पूर्णगड किल्ला, जयगड बंदर ही या शहराची ऐतिहासिक वैशिष्ट्ये आहेत.
होळीच्या आधी आठवडाभर साजरा होणारा शिमगोत्सव ही रत्नागिरीतील एक प्रसिद्ध लोकपरंपरा आहे. यावेळी ग्रामदेवतेची पालखी सजवून गावाच्या सहाणेवर (चावडी) आणणे, पालखी नाचवणे, गाऱ्हाणे घालणे असे पारंपरिक उपक्रम केले जातात. येथील सांस्कृतिक आणि सामाजिक परंपरेचं दर्शन घडवणारा हा सण आहे.
परशुरामांनी समुद्रामध्ये बाण मारून समुद्र मागे सरकवला आणि कोकणभूमी तयार केली, या कोकणाचाच एक महत्त्वपूर्ण भाग म्हणजे रत्नागिरी अशी एक आख्यायिका प्रसिद्ध आहे. रत्नागिरीतील रत्नदुर्ग किल्ल्यावर भगवती देवीचे मंदिर आहे. या देवीने रत्नासूर राक्षसाचा वध केला. त्यावरून या ठिकाणाला रत्नागिरी असे नाव पडले अशीही एक दंतकथा प्रचलित आहे.
माहिती मिळवूया.
• वरील जाहिरात वाचा. त्याआधारे खाली दिलेल्या प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
१ सहलीचे आयोजक कोण आहेत?
उत्तर:
‘लक्ष्मी टूर्स’ हे सहलीचे आयोजक आहेत.
२. सहलीची वैशिष्ट्ये कोणती ?
उत्तर:
उन्हाळी सुट्टीतील आयोजन, परदेश सहल, २८ फेब्रुवारीपर्यंत नोंदणी करणाऱ्या पर्यटकांना शुल्कात ५०% सवलत व भेटवस्तूंची खैरात ही या सहलीची वैशिष्ट्ये आहेत.
३. सहलीला जाण्यासाठी नोंदणी करणाऱ्याला सवलत का दिली असावी, असे तुम्हांला वाटते?
उत्तर:
सहलीला जाण्यासाठी पर्यटकांनी लवकरात लवकर नोंदणी करावी यासाठी नोंदणी करणाऱ्याला सवलत दिली असावी.
४. प्रस्तुत जाहिरात विश्वसनीय आहे, असे तुम्हांला वाटते का? जाहिरातीतील कोणती गोष्ट तुम्हांला अविश्वसनीय वाटते?
उत्तर:
प्रस्तुत जाहिरात विश्वसनीय वाटत नाही, कारण त्यामध्ये दिलेली माहिती अपूर्ण वाटते. या जाहिरातीत पर्यटन कंपनीशी संपर्क करण्यासाठी पत्ता दिला आहे; परंतु व्यवस्थापकाचे नाव आणि मोबाइल क्रमांक दिलेला नाही. तसेच कंपनीचे संकेतस्थळ, इ-मेल पत्तादेखील देण्यात आलेले नाही.
परदेश सहलीसाठी खूप खर्च येतो, त्यामुळे लवकर नोंदणी करणाऱ्याला प्रवासखर्चात दिलेली ५० % सवलत आणि भेटवस्तूंचे आमिष अविश्वसनीय वाटते. परदेश सहल दर्शवण्यासाठी जाहिरातीत बसऐवजी विमानाचे चित्र टाकणे आवश्यक होते. परदेश सहलीसाठी फक्त बसने प्रवास करणे अशक्य वाटते.
आपण समजून घेऊया.
• खालील वाक्ये वाचा
वरील वाक्यांतील शाबास, अरेरे, बापरे, अहाहा ही केवलप्रयोगी अव्यये आहेत. या शब्दांना उद्गारवाचक शब्द असेही म्हणतात. वा, आहा, अहाहा, अरेरे, अबब, बापरे, ठीक, अंहं, छे ही काही केवलप्रयोगी अव्यये आहेत. तुम्हांला आणखी काही सुचतात का पाहा आणि लिहून काढा.
शिक्षकांसाठी : विदयार्थ्यांना केवलप्रयोगी अव्ययांची विविध उदाहरणे देऊन अधिक सराव करून घ्यावा.
• खालील चित्रांचे निरीक्षण करा. चित्रांतील व्यक्ती कोणत्या चुका करत आहेत, त्या चुकांचा परिणाम काय होऊ शकतो, यांवर गटात चर्चा करा. चर्चेतील मुद्दयांचे वर्गात गटनिहाय सादरीकरण करा.
उत्तर:
शिक्षकांसाठी : विदयार्थ्यांना विविध सामाजिक समस्यांच्या संदर्भातील चित्रांचा संग्रह करण्यास सांगावे. अशी संग्रहित चित्रे विदयार्थ्यांच्या गटागटांत देऊन त्यावर चर्चा घडवून आणावी. चर्चेनंतर गटनिहाय सादरीकरण करून घ्यावे.
Class 7 Marathi Balbharati Chapter 11 बाली बेट Question Answer
संकलित मूल्यमापन
पाठाधारित प्रश्नोत्तरे
प्रश्न १.
कंसातील योग्य शब्द शोधून रिकाम्या जागा भरा.
(पहाटवाऱ्याने, घड्याळ, अंगधुणे, घोरणे, टुरिस्टांचा)
- बाली हा ………. स्वर्ग, त्यामुळे इथले टुरिस्ट खाते अतिशय तत्पर आहे.
- या बेटावर …….. नावाची गोष्ट नाही हे आमच्या लगेच लक्षात आले.
- पाच मिनिटांवर बाली बेटाने माझे ……….. ऐकायला सुरुवात केली.
- वेलींचेही ……… झाले होते.
- बाली बेटावरच्या त्या ………. आम्हांला पुरते झपाटले होते.
उत्तर:
- टुरिस्टांचा
- घड्याळ
- घोरणे
- अंगधुणे
- पहाटवाऱ्याने
प्रश्न २.
खालील घटनांचा योग्य क्रम लावा.
- मध्यरात्रीच्या वेळी, किर्र जंगलातून आमची मोटार वळणदार रस्ता काटत निघाली होती.
- जकार्ताहून रात्री अकराच्या सुमारास बालीला जाणाऱ्या विमानातून निघालो आणि मध्यरात्री बालीमधल्या देनपसार गावच्या चिमुकल्या विमानतळावर उतरलो.
- त्या अंधुक प्रकाशात कोळ्यांच्या चिमुकल्या होड्या मासेमारीसाठी निघाल्या होत्या.
- बाली बेटावरच्या त्या पहाटवाऱ्याने आम्हांला पुरते झपाटले.
उत्तर:
- जकार्ताहून रात्री अकराच्या सुमारास बालीला जाणाऱ्या विमानातून निघालो आणि मध्यरात्री बालीमधल्या देनपसार गावच्या चिमुकल्या विमानतळावर उतरलो.
- मध्यरात्रीच्या वेळी, किर्र जंगलातून आमची मोटार वळणदार रस्ता काटत निघाली होती.
- त्या अंधुक प्रकाशात कोळ्यांच्या चिमुकल्या होड्या मासेमारीसाठी निघाल्या होत्या.
- बाली बेटावरच्या त्या पहाटवाऱ्याने आम्हांला पुरते झपाटले.
प्रश्न ३.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
i. लेखकाला बाली बेट भारतातील कोणत्या राज्यासारखे वाटते ?
उत्तर:
लेखकाला बाली बेट भारतातील गोवा राज्यासारखे वाटते.
ii. लेखक आणि त्यांच्या पत्नी बालीमधल्या कोणत्या विमानतळावर उतरले?
उत्तर:
लेखक आणि त्यांच्या पत्नी बालीमधल्या देनपसार गावच्या चिमुकल्या विमानतळावर उतरले.
iii. पहाटेच्या वेळी लेखकाने कोणते गाणे गायला सुरुवात केली?
उत्तर:
पहाटेच्या वेळी लेखकाने ‘प्रिये ऽ पहा ! रात्रीचा समय सरुनि येत उषःकाल हा ऽऽ !’ हे अण्णासाहेब किर्लोस्कर लिखित गाणे मुक्त आवाजात गायला सुरुवात केली.
iv. इंडोनेशियावर कोणी राज्य केले?
उत्तर:
इंडोनेशियावर डचांनी राज्य केले.
v. बागेतील फुले लेखकाकडे कशाप्रकारे पाहत होती ?
उत्तर:
एखादया शिशुवर्गात शिरल्यावर तो वर्ग जसा काहीशा भीतीने आणि काहीशा गमतीने नव्या पाहुण्यांकडे पाहतो, तशी ती
फुले लेखकाकडे पाहत होती.
भाषाभ्यास आणि व्याकरण
प्रश्न १.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.
- समुद्र =
- लक्ष =
- मोती =
- पहाट =
- होड़ी =
- देऊळ =
- जीभ =
- वारा =
- गर्द =
- झाड =
- फूल =
- वेल =
- पक्षी =
उत्तर:
- रत्नाकर, अर्णव, सागर, जलधी, दर्या
- लाख
- मौक्तिक
- उषा
- नाव, नौका
- मंदिर, राऊळ, देवालय
- जिव्हा
- वायू, पवन, वात
- घनदाट
- वृक्ष, तरु
- पुष्प, कुसुम, सुमन
- लतिका, लता
- खग, विहंग
प्रश्न २.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
- अपमान ×
- प्रकाश ×
- तरुण ×
- सुंदर ×
- गर्द ×
- क्वचित ×
- अज्ञात ×
- स्वर्ग ×
उत्तर:
- मान, सन्मान
- अंधार
- वृद्ध
- कुरूप
- विरळ
- नेहमी
- ज्ञात
- नरक
प्रश्न ३.
खालील शब्दांचे लिंग ओळखा.
- कंठमणी
- बेट
- शिल्प
- पहाट
- अंगण
- चौघडा
- बाग
- स्वर
उत्तर:
- पुल्लिंगी
- नपुंसकलिंगी
- नपुंसकलिंगी
- स्त्रीलिंगी
- नपुंसकलिंगी
- पुल्लिंगी
- स्त्रीलिंगी
- पुल्लिंगी
प्रश्न ४.
खालील शब्दांचे वचन बदला.
- पुंजका
- मोती
- विमान
- तरुण
- रस्ता
- झोपड्या
- वारे
उत्तर:
- पुंजके
- मोती
- विमाने
- तरुण
- रस्ते
- झोपडी
- वारा
प्रश्न ५.
खालील शब्दांचे प्रत्येकी दोन भिन्न अर्थ लिहा.
- लक्ष
- अभंग
- बेट
- बोट
उत्तर:
- अ. लाख, ब. लक्ष देणे
- अ. एक काव्य प्रकार, ब. न भंगणारे असे
- अ. पाण्याने वेढलेली जमीन, ब. बांबूचे बन
- अ. हाताचे बोट, ब. जहाज
प्रश्न ६.
‘अभंग’ या शब्दासारखे उपसर्ग जोडून आणखी शब्द तयार करा.
उत्तर:
अतूट, अचूक, असत्य, अनंत, अव्यक्त, अनाम, अनादी, असंतुष्ट, असमाधानी, अशुद्ध, अनियमित, अनिकेत, अस्पष्ट इ.
प्रश्न ७.
‘वजनदार’ या शब्दासारखे अन्य शब्द शोधा आणि लिहा.
उत्तर:
टुमदार, डौलदार, घाटदार, भरदार, दुकानदार, खजिनदार, रखवालदार, रुबाबदार इ.
प्रश्न ८.
पाठातील खालील शब्दांना पर्यायी मराठी शब्द लिहा.
- टुरिस्ट
- वंडऽफुल
- बीच
- म्युझिअम
- पीस
- रेडिओ
- सिनेमा
- हॉटेल
उत्तर:
- पर्यटक
- विस्मयकारक, आश्चर्यजनक
- किनारा
- वस्तुसंग्रहालय
- तुकडा
- आकाशवाणी
- चित्रपट
- उपहारगृह
प्रश्न ९.
खालील शब्दांचा अर्थ समजून घ्या.
i. झोपेतल्या डुलक्या
उत्तर:
| i. झोपेतल्या डुलक्या | डुलकी म्हणजे पेंग. अर्धवट जाग आलेल्या अवस्थेत पुन्हा पुन्हा झोप येऊन तोल जाणे. |
प्रश्न १०.
खालील शब्दांचा वाक्यांत उपयोग करा.
- उभयता
- यत्किंचितही
- चौघडा
- चित्रविचित्र
उत्तर:
- राजा आणि राणी उभयतांनी ग्रामदेवतेचे दर्शन घेतले.
- यत्किंचितही निराश न होता, अनेक आव्हाने पेलत गिर्यारोहक एव्हरेस्ट शिखर सर करतात.
- चौघड्याच्या मंगलमय आवाजाने वातावरण प्रसन्न झाले होते.
- चित्रविचित्र आकाराच्या ढगांनी आभाळ व्यापून गेले.
प्रश्न ११.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा.
i. अभंग राहणे – अतूट राहणे.
वाक्यः अनेक वर्षं एकमेकींपासून दूर राहूनही राधा आणि मेधा यांची मैत्री अभंग राहिली.
ii. पर्वा न करणे – काळजी / विचार न करणे.
वाक्यः समाजविरोधाची पर्वा न करता आगरकरांनी समाजसुधारणेचे व्रत सुरू ठेवले.
iii. नांदी होणे – सुरुवात होणे.
वाक्य: तोरणा किल्ला जिंकणं ही स्वराज्य स्थापनेची नांदी होती.
iv. परिसमाप्ती होणे – शेवट होणे.
वाक्यः प्रमुख पाहुण्यांच्या भाषणानंतर कार्यक्रमाची परिसमाप्ती झाली.
v. जीभ चाचरणे – उच्चार करताना भीती वाटणे.
वाक्यः अभ्यास केला नसल्यामुळे सरांनी विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे देताना समीराची जीभ चाचरत होती.
प्रश्न १२.
योग्य विरामचिन्हे वापरून वाक्ये पुन्हा लिहा.
i. मी कोण आहे हे कळल्यावर तिथला एक तरुण अधिकारी म्हणाला तुम्हां उभयतांचे अधिक मनःपूर्वक स्वागत
उत्तरः
मी कोण आहे, हे कळल्यावर तिथला एक तरुण अधिकारी म्हणाला, “तुम्हां उभयतांचे अधिक मनःपूर्वक स्वागत !”
ii. टुरिस्टांचे आकर्षण कायम राहावे म्हणून असेलही कदाचित पण जे आहे ते रम्य आहे मनोहर आहे निष्पाप आहे पण आहे म्हणताना जीभ चाचरते.
उत्तर:
टुरिस्टांचे आकर्षण कायम राहावे म्हणून असेलही कदाचित; पण जे आहे ते रम्य आहे, मनोहर आहे, निष्पाप आहे; पण ‘आहे ‘म्हणताना जीभ चाचरते.
प्रश्न १३.
पुढील शब्दांतील लेखननियमांनुसार योग्य शब्द शोधून लिहा.
- रतनजडित, रत्नजडित, रन्तजडित, रत्नजडीत
- संस्कृती, संकृती, संस्कृती, सस्कृति
- चित्रविचीत्र, चीत्रवीचित्र, चित्रविचित्र, चीत्रवीचीत्र
- स्वपनसृश्टी, स्वन्पसृष्टी, स्वप्नसृष्टी, स्वप्नसृश्टी
उत्तर:
- रत्नजडित
- संस्कृती
- चित्रविचित्र
- स्वप्नसृष्टी
प्रश्न १४.
खालील शब्द असेच लिहा.
इंडोनेशिया, ललितकला, रंगीबेरंगी, अवशेष, मन:पूर्वक, रहस्यमय, यत्किंचितही, उषःकाल, परिसमाप्ती.
आकारिक मूल्यमापन
मौखिक कार्य
प्रश्न १.
भारतीय बेटांची नावे सांगा.
लेखी कार्य
प्रश्न १.
पाठ्यपुस्तकातील पृष्ठक्रमांक ५३ वरील जाहिरात वाचा. त्याआधारे खाली दिलेल्या प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
प्रश्न २.
पाठ्यपुस्तकातील पृष्ठ क्र. ५४ वरील चित्रांचे निरीक्षण करा. चित्रांतील व्यक्ती कोणत्या चुका करत आहेत, चुकांचा परिणाम काय होऊ शकतो, यांवर चर्चा करा. चर्चेतील मुद्दयांचे वर्गात गटनिहाय सादरीकरण करा.
उत्तर:
चित्र १: व्यक्ती चुकीच्या बाजूने (उजव्या) रिक्षा चालवत आहेत. तसेच, एक दुचाकीस्वार सिग्नल तोडून पुढे जात आहे.
चित्र २: बसच्या क्षमतेपेक्षा अधिक प्रवासी प्रवास करत आहेत. काही प्रवासी दारात लटकत आहेत.
चित्र ३ : एका दुचाकीवरून चार मुले प्रवास करत आहेत. दुचाकीवरून दोनपेक्षा अधिक प्रवाशांना प्रवासास बंदी आहे.
चित्र ४ : मुले रहदारीच्या रस्त्यावर खेळताना दिसत आहेत.
चित्रांतील या चुकांमुळे अपघात होऊ शकतो. तसेच, वाहतूक पोलिसांकडून अटक होऊ शकते किंवा दंड ठोठावला जाऊ शकतो. विदयार्थ्यांनी वरील मुद्द्यांच्या साहाय्याने गटात चर्चा करावी आणि चर्चेतील मुद्द्यांचे वर्गात गटनिहाय सादरीकरण करावे.
प्रश्न ३.
तुम्हांला काय वाटते? (पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ४९)
एखादया ठिकाणी सहलीला जाण्यापूर्वी कोणकोणत्या गोष्टींची पूर्वतयारी करणे आवश्यक असते, असे तुम्हांला वाटते ? त्या सर्व गोष्टींची यादी तयार करा.
उत्तरः
एखादया ठिकाणी सहलीला जाण्यापूर्वी खालील गोष्टींची पूर्वतयारी करणे आवश्यक असते:
- त्या ठिकाणी भौगोलिक माहिती मिळवावी. तेथे कसे पोहोचावे, तिकीट, मार्ग यांची माहिती मिळवावी.
- त्या ठिकाणची प्रेक्षणीय स्थळे माहीत करून घ्यावीत. जेणेकरून सहलीचा उत्तम आनंद लुटता येईल.
- प्रवासात सुरक्षेच्या दृष्टीने आवश्यक गोष्टी जवळ बाळगाव्यात.
- निवास व भोजनासाठी उपयुक्त ठिकाणांची माहिती मिळवावी. तसेच, सोबत काही खादयपदार्थ ठेवावेत.
- स्थानिक बाजार, त्यांचे वार आणि वैशिष्ट्ये जाणून घ्यावीत.
- सहलीसाठी येणाऱ्या एकूण खर्चाचा अंदाज घेऊन त्यानुसार पैसे सोबत बाळगावेत.
उपक्रम / प्रकल्प
प्रश्न १.
विविध सामाजिक समस्यांच्या संदर्भातील चित्रांचा संग्रह करा. या समस्यांवर वर्गात गटनिहाय चर्चा करा.
(हे उपक्रम विदयार्थ्यांनी स्वतः करावेत.)
बाली बेट पाठाचा परिचय :
प्रस्तुत पाठ लेखक पु. ल. देशपांडे यांनी लिहिलेल्या ‘पूर्वरंग’ या प्रवासवर्णनातून घेतला आहे. यामध्ये इंडोनेशियामधील बाली या बेटाचे निसर्गसौंदर्य लेखकाने आपल्या ओघवत्या आणि मिस्कील शैलीत टिपले आहे. बाली बेटावर पोहोचल्यावर तेथील स्थानिकांपासून ते तेथील निसर्ग, वृक्षवेली, पहाट, समुद्रकिनारा, पक्षी यांपर्यंत विविध गोष्टींमधून संपूर्ण बाली बेटाचे प्रत्यक्ष चित्र संपूर्ण पाठातील शब्दचित्रातून आपल्या डोळ्यांसमोर उभे राहते, हे पु. ल. देशपांडे यांच्या लेखनशैलीचे वैशिष्ट्य आहे.
बाली बेट शब्दार्थ
बाली बेट वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ
बाली बेट टिपा
