Maharashtra Board SSC Class 10 Sanskrit Composite Question Paper 2019 with Answers Solutions Pdf Download.
SSC Sanskrit Composite Question Paper 2019 with Answers Pdf Download Maharashtra Board
[अवधि: होराद्वयम्]
मङ्गलवासरः – ५०
प्रथमः विभागः – सुगमसंस्कृतम् (१० गुणाः)
प्रश्न : १.
(अ) चित्रं दृष्ट्वा नामानि लिखत । (५ तः ४) [४]
(१)
उत्तर:
पिहितपत्रम्
(२)
उत्तर:
ऊरूकम्
(३)
उत्तर:
पायसम्
(४)
उत्तर:
लवणम्
(५)
उत्तर:
भाजयति ।
(आ) सङ्ख्या अक्षरैः / अङ्कैः लिखत । (३ तः २)
(१) ३२
उत्तर:
३२ – द्वात्रिंशत
(२) त्रयोविंशतिः
उत्तर:
त्रयोविंशतिः – 23
(३) ९१
उत्तर:
९१ – एकनवतिः
(इ) समय – स्तम्भमेलनं कुरुत ।
| अ | आ |
| (१) सपाद – त्रिवादनम् | ७.३० |
| (२) दशाधिक- दशवादनम् | १.४५ |
| (३) पादोन – द्विवादनम् | ३.१५ |
| (४) सार्ध – सप्तवादनम् | १०.१० |
उत्तर:
| अ | आ |
| (१) सपाद – त्रिवादनम् | ३.१५ |
| (२) दशाधिक- दशवादनम् | १०.१० |
| (३) पादोन – द्विवादनम् | १.४५ |
| (४) सार्ध – सप्तवादनम् | ७.३० |
(ई) वासर – तालिकां पूरयत। (३ तः २)
उत्तर:
द्वितीयः विभाग:- गद्यम् (१६ गुणाः)
प्रश्न : २.
(अ) गद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टाः कृतीः कुरुत ।
एकस्मिन् दिने शङ्करः स्नानार्थ पूर्णानदीं गतः । यदा सः स्नाने मग्नः तदां तत्र एकः नक्रः आगतः । नक्रः झटिति तस्य पादम् अगृह्णात्। तदा शङ्करः उच्चैः आक्रोशत्। “अम्ब! त्रायस्व । नक्रात् त्रायस्व !” आक्रोशं श्रुत्वा नदीतीरं प्राप्ता आर्याम्बा पुत्रं गृहीतमपश्यत। भयाकुला सा अपि रोदनम् आरभत । शङ्करः मातरम् आर्ततया प्रार्थयत – ” अम्ब, इतः परम् अहं न जीवामि । मरणात् पूर्वं संन्यासी भवितुम् इच्छामि। अधुना वा देहि अनुमतिम् ।” चेतसा अनिच्छन्ती अपि विवशा माता अवदत् – “वत्स, यथा तुभ्यं रोचते तथैव भवतु । इदानीमेव संन्यासं स्वीकुरु । मम अनुमतिः अस्ति” इति। तत्क्षणमेव आश्चर्यं घटितम् । दैववशात् शङ्करः नक्राद् मुक्तः । स नदीतीरम् आगत्य मातुः चरणौ प्राणमत् ।
(१) अवबोधनम् (४ तः ३)
(क) उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत । शङ्करः उच्चैः आक्रोशत् यतः
(१) सः नदीजले अमज्जत् ।
(२) नक्रः तस्य पादम् अगृह्णात् ।
उत्तर:
शङ्करः उच्चैः आक्रोशत् यतः नक्रः तस्य पादम् अगह्णात् ।
(ख) कः कं वदति ?
“यथा तुभ्यं रोचते तथैव भवतु।”
उत्तर:
माता शङ्करम्ं वदति ।
(ग) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।
शङ्करः कस्माद् मुक्त: ?
उत्तर:
शङ्करः नक्राद् मुक्तः ।
(घ) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत ।
एकस्मिन् दिने शङ्करः स्नानार्थं गङ्गानदीं गतः ।
उत्तर:
एकस्मिन् दिने शङ्करः स्नानार्थं गङ्गानदीं गतः । – असत्यम् ।
(२) शब्दज्ञानम् । (३ तः २)
(क) गद्यांशात् २ द्वितीयाविभक्त्यन्त – पदे चित्वा लिखत ।
उत्तर:
२ द्वितीयाविभक्त्यन्त पदे-
- नदीतीरम्
- संन्यासम्
(ख) गद्यांशात् विशेषण – विशेष्य- मेलनं कुरुत ।
| अ | आ |
| (१) एक: | माता |
| (२) विवशा | आश्चर्यम् |
| नक्रः |
उत्तर:
| अ | आ |
| (१) एक: | नक्र: |
| (२) विवशा | माता |
(ग) पूर्वपदं / उत्तरपदं लिखत ।
(१) गृहीतमपश्यत् = ……… + अपश्यत् ।
(२) इदानीमेव इदानीम् + ……… ।
उत्तर:
(१) गृहीतमपश्यत् = गृहीतम् + अपश्यत् ।
(२) इदानीमेव = इदानीम् + एव
(आ) गद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टाः कृतीः कुरुत ।
(अर्णव: जपाकुसुमं गृहीत्वा प्रविशति । तस्य पिता विज्ञानस्य प्राध्यापकः । सः पुस्तकपठने मग्नः । तस्य पार्श्वे उत्पीठिकायां सूक्ष्मेक्षिका वर्तते ।)
अर्णवः – पितः अस्माकम् उद्यानाद् जपाकुसुमम् आनीतं मया । कियन्तः सूक्ष्माः तस्य परागकणाः ।
पिता – सूक्ष्मेक्षिकया पश्य तेषां कणानां रचनाम् अपि द्रष्टुं शक्नोषि ! (अर्णव तथा करोति ।
पिता – किं दृष्टं त्वया ?
अर्णवः – पितः, अद्भुतं तत् । सूक्ष्मकणेषु तस्य अङ्गानि दृश्यन्ते ।
पिता – अर्णव, एतानि पुष्पस्य अङ्गानि त्वं सूक्ष्मेक्षिकया द्रष्टुं शक्नोषि । परन्तु एतद् विश्वं परमाणुभ्यः निर्मितम् । ते परमाणवः तु सूक्ष्मेक्षिकया अपि न दृश्यन्ते ।
अर्णवः – परमाणुः नाम किम् ?
पिता: – अस्तु । कथयामि । मुष्टिमात्रान् तण्डुलान् महानसतः आनय ।
अर्णवः – (तथेपि उक्त्वा पाकगृहात् तण्डुलान् आनयति ।) स्वीकरोतु, तात ।
कृतय:-
(१) अवबोधनम् । (४ तः ३)
(क) उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत ।
(१) एतद् विश्वं …….. निर्मितम् ।
(तण्डुलै: परमाणुभ्यः)
उत्तर:
एतद् विश्वं परमाणुभ्यः निर्मितम् ।
(२) परागकणानां रचना ……. दृश्यते ।
(नेत्राभ्यां / सूक्ष्मेक्षिकया)
उत्तर:
परागकणानां रचना सूक्ष्मेक्षिकया दृश्यते ।
(ख) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।
के सूक्ष्मक्षिकया अपि न दृश्यन्ते ?
उत्तर:
परमाणवः सूक्ष्मेक्षिकया अपि न दृश्यन्ते ।
(ग) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम् / असत्यम् इति लिखत ।
अर्णवस्य पिता विज्ञानस्य प्राध्यापकः ।
उत्तर:
अर्णवस्य पिता विज्ञानस्य प्राध्यापकः । – सत्यम् ।
(घ) एष: गद्यांश: कस्मात् पाठात् उद्धृतः ?
उत्तर:
एषः गद्यांश स एव परमाणुः पाठात् उद्धृतः ।
(२) प्रवाहि-जालं पूरयत ।
(तण्डुलान् आनयति ।, सूक्ष्मेक्षिकया पश्यति । जपाकुसुमं गृहीत्वा प्रविशति । परमाणुविषये पृच्छति ।)
उत्तर:
(इ) गद्यांशं पठित्वा सरलार्थं लिखत। (२ तः १)
(१) नदी (शुतुद्री) – विप्रवर, मधुरा खलु ते वाणी । रञ्जयति अस्मान् । वद, कथं तव साहाय्यं कर्त्तव्यम् ?
विश्वामित्रः – अम्ब, शृणु मे अभ्यर्थनाम् । गाधा मे भविष्यसि ?
स्वल्पीभवतु जलौघः ।
उत्तर:
Shutudri river – O supreme Brahmin! Your speech is sweet. It please us. Tell me how may we help you ?
Vishwamitra – Mother, listen to my prayer. Please be shallow for my sake. Let your current diminish.
नदी (शुतुद्री) – – हे ब्राह्मणश्रेष्ठा, तुझी वाणी खरोखर गोड आहे. (ती) आम्हांला आनंदित करत आहे. (आम्हांला ) सांग, आम्ही तुला कसे साहाय्य करू ?
विश्वामित्र – माते, माझी विनंती ऐक तू माझ्यासाठी उथळ होशील का ? कृपया पाण्याचा ओघ कमी कर.
(२) कर्ण: – महत्तरां भिक्षां भवते प्रदास्ये । गोसहस्त्रं ददामि ।
शक्रः – गोसहस्त्रमिति ? मुहूर्तकं क्षीरं पिबामि । नेच्छामि कर्ण, नेच्छामि ।
कर्णः – किं नेच्छति भवान् ? अपर्याप्तं कनकं दास्यामि ।
उत्तर:
Karna – I shall give big aims.
I donate a thousand cows.
Indra – What did you say a thousand cows ? I rarely drink milk. I do not want it Karna. I do not want it.
Karna – You do not wish this. Alright. I offer immense gold.
कर्ण – मी तुम्हाला सर्वात मोती भिक्षा (महत्तम दान) देईन. मी आपणाला हजार गायी देईन.
शक्र – हजार गायी ? (पण) मी दूध क्वचित पितो. मला त्यांची इच्छा नाहीं.
कर्ण – आपणास (त्यांची) इच्छा नाहीं. (तर मग ) आपणास पुष्कळ सोने देईन.
(ई) माध्यमभाषया उत्तरं लिखत । (२ तः १)
(१) भूमाता पृथुवैन्यं किम् उपादिशत् ?
उत्तर:
(क) जम्बूकः मनसि आनन्दितः यतः मृगः पाशैः बद्धः ।
(ख) शृगालः मृगं वदति ।
(ग) एषः गद्यांश व्यसेन मित्रपरीक्षा इत्यस्मात् पाठात् उद्धृतः।
(२) ‘स नरः शत्रुनन्दनः’ इति वचनं कथायाः आधारेण स्पष्टीकुरुत ।
उत्तर:
स नरः शत्रुनन्दन:’ इति वचनं कथाया आधारेणं स्पष्टीकुरुत् ।
He who disregards the advice of his friends and well wishers invites calamities and thereby makes his enemies happy. This is illustrated by the example of the deer fa in this story. He is easily deceived by the sweet take of the fox. Despite the cautionary advice of his old friend crow, he makes friends with the deer.
As a result he finds himself caught in the net. The fox is delighted at the thought of eating the flesh of the deer: It is the crow who saves him. When we read the description of the happiness of the fox we realize how the naive deer caught in the net is as he makes his enemy the fox happy.
व्यसने मित्रपरीक्षा या कथेच्या संदर्भात् ‘सः नरः शत्रुनन्दनः ‘ ही उक्ती आलेली दिसून येते. हितोपदेश या ग्रंथात मित्रलाभ या प्रकरणात ही कथा आढळते. धूर्त कोल्हा हरिणाला त्याच्या शब्दांमध्ये फसवितो व त्याच्याशी मैत्री करतो. कोल्हा हरिणाला धान्यांनी भरलेल एक शेत दाखवितो.
साहजिकच हरिणाच्या मनात धान्याबद्दल हाव निर्माण होते. पण नंतर शेताच्या मालकाने टाकलेल्या जाळ्यात हरिण अडकतो. हरिणाने कोल्ह्याकडे मदत मागताच धूर्त कोल्हा जाळे घट्ट असल्याचे सांगतो. त्यामुळे तो तोडण्यास शक्य नाही असे दर्शवितो.
हरिणाला कोल्ह्याचा धूर्तपणा हळूहळू लक्षात येतो. कावळ्याचे न ऐकल्याचा त्याला पश्चात्ताप होतो. जेव्हा कावळा हरिणाला शोधत शोधत हरिणाजवळ पोहोचतो, तेव्हा तो सुद्धा ‘सः नरः शत्रुनन्दनः’ हा श्लोक उद्धृत करतो. याच्या अर्थानुसार जो आपल्या मित्रांचा, हितचिंतकांचा सल्ला ऐकत नाहीं. तो संकटात सापडतो व त्याच्या शत्रूंना आनंदित करतो, त्यांचे शत्रुत्व ओढून घेतो.
तृतीयः विभागः पचम् (१२ गुणाः)
प्रश्न : ३.
(अ) पद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टाः कृतीः कुरुत । (५ तः ४) [४]
विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम्
विद्या भोगकरी यशः सुखकरी विद्या गुरूणां गुरुः ।
विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतम्
विद्या राजसु पूज्यते न तु धनं विद्याविहीनः पशुः ।।१।।
यथा चतुर्भिः कनकं परीक्ष्यते निघर्षणच्छेदनतापताडनैः ।
तथा चतुर्भिः पुरुषः परीक्ष्यते श्रुतेन शीलेन गुणेन कर्मणा ।। २ ।।
यादृशं वपते बीजं क्षेत्रमासाद्य कर्षकः ।
सुकुते दुष्कृते वाऽपि तादृशं लभते फलम् ।। ३ ।।
(क) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत ।
का गुरूणां गुरुः ?
उत्तर:
विद्या गुरुणां गुरुः ।
(ख) विशेषण – विशेष्य- मेलनं कुरुत ।
| अ | आ |
| (१) भोगकरी | धनम् |
| (२) प्रच्छन्नगुप्तं | विद्या |
| पुरुष: |
उत्तर:
| ‘अ’ | ‘आ’ |
| (१) भोगकरी | विद्या |
| (२) प्रच्छन्नगुप्तं | धनम् |
(ग) जालरेखाचित्रं पूरयत् ।
उत्तर:
(घ) २ प्रथमाविभक्त्यन्त – पदे लिखत ।
उत्तर:
प्रथमाविभक्त्यन्त – पदे
(१) विद्या
(२) गुरु:
(च) उत्तरपदं लिखत ।
(१) क्षेत्रमासाद्य = क्षेत्रम् + ………।
(२) वाऽपि = वा + ………..।
उत्तर:
(१) क्षेत्रमासाद्य = क्षेत्रम् + आसाद्य ।
(२) वाऽपि वा + अपि ।
(आ) पद्ये शुद्धे पूर्णे च लिखत । (३ तः २)
(१) आत्मनो …………।
……………….. साधनम् ।।
उत्तर:
आत्मनो मुखदोषेण बध्यन्ते शुकसारिकाः ।
बकास्तत्र न बध्यन्ते मौनं सर्वार्थसाधनम् ।।
(२) यत्र ……………….
…………… द्रुमायते ।।
उत्तर:
यत्र विद्वज्जनो नास्ति श्लाघ्यस्तत्राल्पधीरपि ।
निरस्तपादपे देशे एरण्डोऽपि द्रुमायते ।।
(३) अल्पानामपि ……………
………….. मत्तदन्तिनः ।।
उत्तर:
अल्पानामपि वस्तूनां संहतिः कार्यसाधिका ।
तृणैर्गुणत्वमापन्नैर्बध्यन्ते मत्तदन्तिनः ।।
(इ) माध्यमभाषया सरलार्थं लिखतः (२ तः १)
(१) यथैव सकला नद्यः प्रविशन्ति महोदधिम् ।
तथा मानवताधर्मं सर्वे धर्माः समाश्रिताः ।। १ ।।
(२) शीलं सद्गुणसम्पत्तिः ज्ञानं विज्ञानमेव च ।
उत्साह वर्धते येन वाचनं तद् हितावहम् ।। २ ।।
उत्तर:
The reading that increases wealth of good qualifies, knowledge, enthusiasm and develops character is beneficial.
ते वाचन हितावह आहे, ज्यामुळे मनुष्याचे चारित्र्य, सद्गुणरूपी, संपत्ती, ज्ञान विशेष आकलन व उत्साह (यांचे) सवर्धन होते.
(ई) माध्यमभाषया उत्तरं लिखत । (२ तः १)
(१) वाचनमुपकारकं कथं इति स्पष्टीकुरुत ।
उत्तर:
वाचनमुपकारकं कथम् …………….
Reading is beneficial in many ways we get information on many subject. We become well-versed. When we read biographies or autobiographies, of great persons, we are inspired by them. Our rest and zeal for life increases. In a way, our inner life is enriched, influenced. Our character is moulded. Reading develops our personlity.
‘वाचनप्रशंसा’ या पद्य पाठात डॉ० ए० पी० जे० अब्दुल कलाम ‘मिसाईल मैन’ हे विद्यार्थी प्रिय होते. त्यांनी विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक विकासासाठी अनेक प्रयत्न केले. १५ ऑक्टोबर त्यांचा जन्मदिवस हा ‘वाचन प्रेरणा दिन’ म्हणून साजरा केला जातो. विद्यार्थ्यांना वाचन कसे उपकारक आहे हे सांगितले आहे. सध्याच्या युगात चालू घडामोडी समजणे, अद्ययावत ज्ञानासाठी वाचन करणे आवश्यक असते.
त्यासाठी वृत्तपत्र वाचणे हे महत्त्वाचे आहे. राजकारण, समाजकारण, अर्थकारण, विज्ञान खेल यांची माहिती मिळते. शालेय जीवनांत वाचन हे ज्ञानदायक असते तर वाचन चारित्र्याचे रक्षण करणारे ठरते. तसेच वृद्धापकालात वाचनामुळे मनोरंजन होऊन दुःख दूर करण्यास मदत होते.
म्हणून माणसाने वेगवेगळया ग्रन्थांचे तमेच वृत्तपत्रांचे वाचन करावे. वाचनामुळे विविध गुणांना विकास होण्यास मदत होते.
(२) ‘वैद्यराज नमस्तुभ्यं ……….’ इति श्लोकस्य स्पष्टीकरणं माध्यमभाषया लिखत ।
उत्तर:
वैद्यराज नमस्तुभ्यं ………………
The patient or the friend of a doctor is supposed to be saying this. When he addresses the doctor as our curosity is aroused. How can a doctor be a brother of यमराज? Brothers usually share some features. The second line explains exactly the same point. A doctor takes away the life as well as money of the patient. Yama takes away only life.
चित्रकाव्य या सुभाषितमालेतील हा श्लोक आहे. चित्रकाव्य यामधील अनेक प्रकार आहेत. यातील एक प्रकार म्हणजे हास्योक्ति या प्रकारतील हा श्लोक आहे. या श्लोकात वैद्याला यमाचा भाऊ असे म्हटले जाते. यम हा फक्त प्राणच नेतो, पण वैद्य तर प्राण आणि धन हे दोन्हीही नेतो.
वैद्यांकडे उपचारासाठी गेल्यावर पैसे द्यावे लागतात. जास्त खर्च झाला, तरी व्यक्तीचे प्राण वाचले नाही तर धन आणि प्राण वैद्यराज घेतो, असे श्लोकात म्हटले आहे.
म्हणून वैद्यराजांना प्रणाम केला आहे. जे यमराजाचे भाऊ आहेत.
चतुर्थः विभागः- लेखनकौशलम कृती कुरुत (४ गुणाः)
प्रश्न : ४.
कृती कुरुत (३ तः २)
(अ) विशिष्टविभक्तेः उपयोगं कृत्वा वाक्यनिर्माणं कुरुत । (४ तः २)
(१) कृते
उत्तर:
कृते – देशस्य कृते सैनिकाः स्वप्राणान् त्यजन्ति ।
(२) स्निह् (४ प. प.)
उत्तर:
स्निह् – माता बालके स्निह्यति ।
(३) दा यच्छ् (१ प.प. / ३ उ. प.)
उत्तर:
दा-यच्छ-शिष्य गुरवे दक्षिणां यच्छति ।
(४) सह ।
उत्तर:
सह – अनिकेत: पिता सह आपणं गच्छति ।
(आ) संस्कृतानुवाद कुरुत (४ तः २)
(१) आकाशाचा रंग निळा आहे.
The colour of the sky is blue
आकाश का रंग नीला है।
उत्तर:
आकाशस्य वर्णः नीलः अस्ति ।
(२) जंगलात पशुपक्षी राहतात.
Animals and birds live in the forest.
जंगल में पशु- -पक्षी रहते हैं।
उत्तर:
पशवः पक्षिणः च वने वसन्ति ।
(३) मी सकाळी देवाला नमस्कार करतो.
I bow to the God in the morning.
मैं सुबह ईश्वर को प्रणाम करता हूँ।
उत्तर:
अहं प्रातः देवं नमामि ।
(४) मुलांचे जीवन सफल होवो |
May the life of the children be successful.
बच्चों का जीवन सफल हो।
उत्तर:
बालकानां जीवनं सफलं भवतु ।
(इ) अमरकोषात् समानार्थकं शब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत । (४ तः २)
(१) कर्षक: बीजं वपते ।
उत्तर:
कृषकः बीजं वपते ।
(२) मनुजा: वाचनेन बहून विषयान् बोधन्ते ।
उत्तर:
नरा: वाचनेन बहून् विषयान् बोधन्ते ।
(३) चतुर्भिः कनकं परीक्ष्यते ।
उत्तर:
चतुर्भिः सुवर्णं परीक्ष्यते ।
(४) कृष्ण अर्जुनस्य मित्रम् ।
उत्तर:
कृष्ण: अर्जुनस्य वयस्यः ।
पञ्चमः विभाग:- भाषाभ्यासः (८ गुणाः) |
(अ) पृथक्करणम् (५ त: ४)
(१) नामानि सर्वनामानि च पृथक्कुरुत ।
| नाम | सर्वनाम |
(मञ्जूषा भानुः, मया, इयम्, राजा, एतानि )
उत्तर:
| नाम | सर्वनाम |
| भानुः, राजा | मया, इयम् |
| एतानि |
(२) क्रियापदानि धातुसाधित- विशेषणानि च पृथक्कुरुत ।
| क्रियापदम् | धातुसाधित-विशेषणम् |
(मंञ्जूषा – गतवान्, पठिष्यति, खादितः, नृत्यतु, लभते )
उत्तर:
| क्रियापदम् | धातुसाधित-विशेषणम् |
| पठिष्यति, नृत्यतु, लभते | गतवान् खादितः |
(आ) निर्दिष्टाः कृती: कुरुत । (४ तः २)
(१) सङ्ख्या/क्रम/आवृत्तीवाचकस्य योग्यं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत । (३ तः २)
(क) ………. वेदाः वर्तन्ते । (चत्वारि / चत्वारः)
उत्तर:
चत्वारः वेदाः वर्तन्ते ।
(ख) भोजने ………… रसा: भवन्ति । (षष्ठः/ षड्)
उत्तर:
भोजने षड् रसाः भवन्ति ।
(ग) वर्षस्य ……….. परीक्षा भवति। (चतुर्वारं / चतुर्षु)
उत्तर:
वर्षस्य चतुर्वारं परीक्षा भवति ।
(२) समासविग्रहाणां समासनामभिः सह मेलनं कुरुत । (६ तः ४)
| समासविग्रहः | समासनाम |
| (१) कुम्भं करोति इति । | कर्मधारयः । |
| (२) न योग्यम् । | इतरेतरद्वन्द्वः । |
| (३) प्रयागं नाम क्षेत्रम् । | नञ्- तत्पुरुष । |
| (४) काकः च शृगालः च । | अव्ययीभावः । |
| (५) भाले चन्द्रः यस्य सः । | उपपद्-तत्पुरुषः । |
| (६) दिने दिने । | बहुव्रीहिः । |
उत्तर:
| समासविग्रह | समासनाम |
| (१) कुम्भं करोति इति । | उपपद्- तत्पुरुष |
| (२) न योग्यम् । | नञ्-तत्पुरुषः |
| (३) प्रयागं नाम क्षेत्रम् | कर्मधारयः |
| (४) काकः च शृगालः च | इतरेतर-द्वन्द्वः |
| (५) भाले चन्द्रः यस्य सः । | बहुव्रीहिः। |
| (६) दिने दिने | अव्ययीभाव |
(३) समानार्थक शब्दान्/विरुद्धार्थक शब्दान् चित्वा लिखत ।
(मञ्जूषा – शिष्यः, अवगुणः, विस्मरसि, सबल:)
(१) गुण: × ………..।
उत्तर:
गुण: × अवगुणः ।
(२) छात्रः = ………..।
उत्तर:
छात्रः = शिष्यः ।
(३) विस्मरसि × ………..।
उत्तर:
स्मरसि × विस्मरसि ।
(४) बलवान् = ………..।
उत्तर:
बलवान् = सबलः ।
(४) योग्यं पर्यायं चिनुत । (३ तः २)
उत्तर:
(१) कर्तृवाच्यम्।
(१) अहं शब्दं करोमि । (कर्तृवाच्यम्/कर्मवाच्यम्)
उत्तर:
(२) भवान् अपि अपरिचितः एव ……….। (आसीः आसीत्)
उत्तर:
भवान् अपि अपरिचितः एव आसीत् ।
(३) सङ्गीते ……….. स्वराः सन्ति । (विविधाः / विविधः)
उत्तर:
सङ्गीते विविधाः स्वराः सन्ति ।