Class 6 Marathi Balbharati Chapter 10 Question Answer सुगंधी सृष्टी

Students can find the best Marathi Balbharati Class 6 Solutions and Chapter 10 Question Answer सुगंधी सृष्टी for exam preparation.

Std 6 Marathi Balbharati Chapter 10 Question Answer सुगंधी सृष्टी

Maharashtra Board Solutions Class 6 Marathi Balbharati Chapter 10 सुगंधी सृष्टी

सुगंधी सृष्टी Question Answer

प्रश्न १.
तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.
(टीप: खालील प्रत्येक उत्तराच्या सुरुवातीस ही प्रस्तावना लिहिता येऊ शकते.
प्रस्तावनाः स्वातंत्र्यलढ्यातील सैनिक व सृष्टिकडे संवेदनशीलतेने पाहणारे लेखक ना. ग. गोरे यांनी ‘सुगंधी सृष्टी’ या पाठातून विविध सुगंधी फुलझाडांची मशागत कशी करावी याबद्दल माहिती दिली आहे.)

(अ) सुगंधी पेटीचा एक एक खणच जणू उघडत चालला होता, असे लेखकाने कशाला म्हटले आहे ?
उत्तर:
लेखक लहान असताना घराच्या पत्र्यावर त्याने एक मोगऱ्याचे कलम लावले होते. हातभर उंचीच्या त्या रोपट्यावर पहिली कळी मोहरली तेव्हापासून लेखक आतुरतेने कळी उमलण्याची वाट पाहत होता. एके दिवशी संध्याकाळी कळीची एक पाकळी जरा बाजूला झाली. मग बऱ्याच वेळाने दुसरी पाकळी, मग तिसरी. कळीतील एकेक पाकळी उमलण्याला लेखकाने सुगंधी पेटीचा एक एक खणच जणू उघडत चालला होता असे म्हटले आहे.

(आ) निशिगंध आपले सारे वैभव चवड्यावर उभा राहून जगाला दाखवत असतो असे लेखकाला का वाटते?
उत्तर:
निशिगंधाचे रोप पूर्ण वाढल्यावर त्याच्या हिरव्यागार छडीवर ओळीने टोकापर्यंत फुले लागतात. निशिगंध स्वभावाने लाजाळू नाही. आपला रंग, गंध आणि डौल तो लपवत नाही. त्यामुळे, निशिगंध जणू आपले सारे वैभव चवड्यावर उभा राहून जगाला दाखवत असतो असे लेखकाला वाटते.

(इ) लेखकाने गुलाबाचे वर्णन कोणत्या शब्दांत केले आहे?
उत्तर:
लेखक म्हणतो, गुलाबाचा रुबाब वेगळाच असतो. गुलाब फार सोपस्कार करून घेतो. त्याला वाटेल ती जागा चालत नाही, योग्य पाणी मिळावे लागते, वेळच्या वेळी खत मिळावे लागते. मुळे मोकळी करणे, छाटणी करणे, कीड मारणे हे सर्व केल्यावर एकदाचा गुलाब प्रसन्नपणे फुलतो व ते पाहून मनुष्य श्रम विसरतो. गुलाबाचा आकार, रंग, गंध यांचीही विविधता असते.

(ई) लेखकाला सकाळी पारिजातकाखालून जाताना पुण्यपावन भूमीवरून जाण्यासारखे का वाटते?
उत्तर:
लेखकाच्या मते अगदी निश्चिंत मनाने जगणारा, कोणत्याही कोडकौतुकाविना फुलणारा पारिजातक जेव्हा सुगंधाची झुंबरे फुलवतो तेव्हा सकाळच्या वेळी या पारिजातक फुलाचा शुभ्र सडा जमिनीवर पसरलेला असतो. यावर पाऊल कसे ठेवावे असा प्रश्न चालणाऱ्यास पडतो. त्यामुळे, लेखकाला सकाळी अशा पारिजातकाखालून जाताना पुण्यपावन भूमीवरून जाण्यासारखे वाटते.

प्रश्न २.
तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा

(अ) तुम्हांला कोणकोणती फुले जास्त आवडतात? ती का आवडतात ?
उत्तर:
मला सदाफुलीची, गुलाबाची व अनंताची फुले खूप आवडतात. सदाफुलीची फुले नावाप्रमाणेच दररोज उमलतात, त्यामुळे खूप प्रसन्न वाटते. सदाफुलीला सुगंध नसतो; पण या प्रकारात अनेक रंगांची फुले असतात. गुलाब तर फुलांचा राजाच आहे. गुलाबाचा रंग, पोत आणि सुगंध यांमुळे मला फूल आवडते. तसेच, अनंताची पांढरी फुलेही मला आवडतात. ही फुले आकाराने मोठी आणि मोहक सुवासाची असतात. दीर्घकाळाने एखादी कळी उमलते, त्यामुळे ही फुले विशेष असतात.

(आ) तुमच्या मते, फुलांनी माणसाला कोणता अनमोल संदेश दिला आहे?
उत्तर:
फुलांचे आयुष्य कमी असते; पण तेवढ्या काळातही फुले त्यांचा रंग, मोहक गंध आपल्यावर मुक्तहस्ते उधळतात. इतरांना देण्यासारखे आपल्याकडे जे काही असते, ते उदार मनाने देण्याचा संदेश फुलांनी माणसाला दिला आहे, असे मला वाटते.

(इ) या पाठात गुलाबाला राजेश्री तर निशिगंधाला गुलछडी म्हटले आहे, का ते सांगा.
उत्तर:
गुलाबाचा वेगळाच रुबाब असतो. गुलाब प्रसन्नपणे फुलण्यासाठी खूप सोपस्कार करावे लागतात. त्यामुळे, गुलाबाला त्याच्या स्वभावावरून ‘राजेश्री’ म्हटले आहे, तर निशिगंध एकदा फुलू लागला, की त्यांच्या हिरव्यागार छडीवर ओळीने टोकापर्यंत फुले लागतात. त्याच्या त्या रूपड्यामुळे निशिगंधाला या पाठात ‘गुलछडी’ म्हटले आहे.

प्रश्न ३.
पारिजातकाचे फूल तुमच्याशी बोलत आहे अशी कल्पना करून आठ ते दहा वाक्ये लिहा.
उत्तर:
इतकी कशी आवडतात गं तुला माझी फुलं ? इकडेतिकडे काय पाहतेस, मी तुझ्या समोरचा पारिजातक बोलतोय! रोज येथून जाताना माझ्या फुलांचा सडा दिसला, की तू माझा सुगंध मनात भरून घेतेस आणि जाता जाता माझ्या फुलांनी स्वत:ची ओंजळ भरूनच जातेस. तुझ्यासारखी अशी फुलवेडी माणसं माझ्यावर इतकं प्रेम करताना पाहिली, की मला वेगळंच समाधान मिळतं.

त्या पलीकडच्या झोपडीतल्या गरीब म्हातारीने मला या जमिनीत रुजवले. मी पाहता पाहता वाढत गेलो; पण ती म्हातारी मात्र दिसेनाशी झाली. जणू आता माझ्या रूपाने तीच हे जग पाहत असावी. तेव्हापासून माझी कोणी काळजी घेतलीच नाही. मीच पावसाच्या अमृतथेंबांवर फुलत राहिलो. तुम्हा माणसांना भरभरून फुलं, गंध देता यावा म्हणून बहरत राहिलो. माझ्या सुगंधाने दोन क्षण का होईना, तुम्हांला प्रसन्न करता येते हेच मला भाग्य वाटते. तू माझी रुजवण नव्या ठिकाणी कर, तेथेही मी असाच बहरेन, नव्या आसमंतात दरवळेन, सर्वांना मोहून टाकेन.

खेळूया शब्दांशी

(अ) खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

(अ) बिऱ्हाड =
(आ) सुवास =
(इ) मोठी =
(ई) कष्ट =
उत्तर:
(अ) वस्ती
(आ) सुगंध
(इ) भव्य, अवाढव्य
(ई) मेहनत, श्रम

(आ) खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

(अ) निरुपाय ×
(आ) प्रसन्न ×
(इ) पांढराशुभ्र ×
(ई) उदार ×
उत्तर:
(अ) उपाय
(आ) अप्रसन्न
(इ) काळाकुट्ट
(ई) कंजूष

(इ) खालील शब्दाला ‘दा’ प्रत्यय लागून तयार होणारे नवीन शब्द लिहा.

उदा. दहा – दहादा, पाच – पाचदा

(अ) एक
(आ) शंभर
(इ) हजार
उत्तर:
(अ) एकदा
(आ) शंभरदा
(इ) हजारदा

( ई) डौल-डौलदार यांसारखे ‘दार’ प्रत्यय लागलेले आणखी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. बहारदार
2. जोमदार
3. भरदार
4. धारदार
5. इमानदार
6. शानदार
7. टोकदार
8. अणकुचीदार
9. दिमाखदार
10. खबरदार

(उ) खालील शब्दांचा वाक्यात उपयोग करा.

(अ) घसघशीत
(आ) उदारता
(इ) रांगडा
(ई) टिपून मारणे
उत्तर:
(अ) शेतातील घसघशीत पीक पाहून रामरावांना समाधान वाटले.
(आ) मनाच्या उदारतेमुळे सुमनअक्का सर्वांना प्रिय होती.
(इ) बळवंतरावांसारखा रांगडा पहिलवान गडीही मुलीची पाठवणी करताना ढसाढसा रडला.
(ई) लेफ्टनंट प्रतापसिंगने शत्रूसैन्याला टिपून मारण्याचे धाडस दाखवले.

(ऊ) या पाठात रंगांच्या अनेक छटा आल्या आहेत. उदा. पांढरा, तकतकीत पांढरा, पांढरेशुभ्र पांढुरका याप्रमाणे तुम्हांला माहीत असलेल्या रंगांच्या विविध छटा लिहा.
(अ) हिरवा
(आ) लाल
(इ) काळा
(ई) पिवळा
उत्तर:
(अ) हिरवा – हिरवागार, हिरवाजर्द, हिरवट, हिरवाकंच
(आ) लाल – लालसर, लालभडक, लालेलाल
(इ) काळा – काळाकुट्ट, काळसर, काळाभोर, काळपट
(ई) पिवळा – पिवळाधम्मक, पिवळसर, पिवळट, पिवळाजर्द

(ए) खालील शब्द पाहा.
वास – वास्तव्य, वास- गंध.
उच्चार एकच असलेले; पण अर्थ भिन्न असलेले शब्द माहीत करून घ्या. लिहा. त्यांचे अर्थ समजून घ्या.
उत्तर:

1. पण – परंतु
   पण – निश्चय
2. वास – राहणे, वास्तव्य
   वास – गंध
3. मान – एक अवयव
   मान – आदर
4. वर – नवरा मुलगा
   वर – ऊर्ध्व दिशा
5. नाव – नाम
   नाव – होड़ी
6. तार – लोखंडाची तार
   तार – संदेशाचा प्रकार
7. तीर – बाण
   तीर – किनारा
8. पाणी – जल
   पाणी – तेज
9. अर्थ – आशय
   अर्थ – वित्त पैसे
10. हार – फुलांचा हार
    हार – पराभव’

हे करून पाहूया.

(अ) काही फुले रात्री फुलतात, तर काही दिवसा फुलतात. काही फुलांची झाडे बियांपासून, तर काही खोडापासून / फांदीपासून तयार होतात. अशा फुलझाडांचे निरीक्षण करा व पुढील तक्त्यात नोंद करा.

उत्तरः
tablee 2
रात्री फुलणारी फुले
निशिगंध, रातराणी, जाई, जुई, सायली, चमेली, सोनचाफा, पारिजातक
बियांपासून तयार होणारी
फुलझाडे
बकुळ, झेंडू
दिवसा फुलणारी फुले
मोगरा, कमळ
फांदी / खोडापासून तयार होणारी फुलझाडे
रातराणी,
गुलाब, जास्वंद
झाड फुले नदी
वाट
८.
पाऊस
डोंगर
धरण पक्षी
प्राणी

(आ) लेखकाने पत्र्याचा डबा कापून कुंडी बनवली, त्याप्रमाणे तुम्हीही टाकाऊ वस्तूंपासून कुंड्या बनवा व निसर्ग फुलवा.
(टीप: हा उपक्रम विदयार्थ्यांनी स्वतः करावा. टाकाऊ वस्तूंपासून कुंड्या बनवण्यासाठी जुनी बादली, तेलाचे कॅन, अर्धे कापलेले टायर, अर्धी कापलेली शीतपेयाची बाटली, शहाळी, जुने फुटलेले मातीचे माठ वापरता येऊ शकतात.)

(इ) तुम्हांला आवडणाऱ्या कोणत्याही तीन फुलांची चित्रे काढा.
(टीप: हा उपक्रम / प्रकल्प विद्यार्थ्यांनी स्वत: करावा.)

(ई) खालील शब्द वापरून अर्थपूर्ण परिच्छेद तयार करा.

उत्तर:
आम्ही एका रम्य ठिकाणी निसर्गसहलीला गेलो होतो. सोबतीला मुसळधार पाऊस होता. तेथे उंचच उंच डोंगरांची रांग होती. हिरवीगार झाडे, पानाफुलांनी ते डोंगर सजले होते, डोंगराच्या एका कडेवरून एक अवखळ नदी वाहत होती. नदीच्या आसपासच्या पायवाटेने आम्ही चालत होतो. नदीसभोवतालच्या परिसरात अनेक प्रकारचे, विविध रंगांचे पक्षी दिसले. तसेच, काही दुर्मिळ प्राणीही पाहता आले. पुढे गेलो, तर नदीवर मोठे धरण होते. धरणाजवळ जाता आले नाही; पण नदीची ती अनेक ‘रूपे पाहून डोळे दिपले.

(उ) खालील कृती करा.

पिंपळाचे पान घ्या. एका भांड्यात पाणी घेऊन त्यात ते पान भिजत ठेवा. काही दिवस पान पाण्यातच ठेवा. नंतर त्या ओल्या पानाला पाण्यातून बाहेर काढा, पुसा व वहीत व्यवस्थित झाकून ठेवा. असे झाका, की जेणेकरून ते सरळ स्थितीतच राहील. काही दिवसांनी हळुवार हाताने झाकून ठेवलेले पान काढा. मऊ कापडाने ‘पुसा. जाळीदार पान तयार होईल. पाण्याचे रंग (वॉटर कलर) घ्या. तुमच्या आवडत्या रंगाने सुंदर फुले, पाने काढा. लक्षात ठेवा, की रंगात पाणी मिसळायचे नाही. घट्ट रंगाने रंगवा. एक छानसे, सुंदर चित्र तयार होईल.

• पिंपाळाच्या पानावरील चित्र तयार करताना तुम्ही कोणकोणत्या कृती केल्या ते क्रमवार लिहा.
उत्तर:
पिंपळाच्या पानावर चित्र तयार करताना खालील कृती केल्या:
अ. पिंपळाचे मोठे पान १५ दिवस एका भांड्यात पाण्यात बुडवून ठेवले.
ब. मग पानं पाण्यातून बाहेर काढून पुसले व एका पुस्तकात सरळ राहील अशाप्रकारे व्यवस्थित झाकून ठेवले.
क. काही दिवसांनी पाहिले, तर जाळीदार पान तयार झाले होते. त्यावर पाण्याच्या रंगांनी झाड रंगवले. रंगवताना पाण्याचा वापर केला नाही.
ड. रंगवताना पानाच्या पाठीमागे प्लॅस्टिकचा पृष्ठभाग ठेवला. रंगांमुळे पान, पाठी चिकटणार नाही याची काळजी घेतली.
इ. रंगकाम सुकेपर्यंत पानाला स्पर्श केला नाही.

• कागदावर काढलेले चित्र व पिंपळाच्या पानावरील चित्र रंगवताना तुम्हांला कोणता फरक जाणवला ? तुमचा अनुभव लिहा.
उत्तर:
अ. कागदावर चित्र रंगवताना रंगांत पाणी मिसळता येते; पण पिंपळाच्या पानावर चित्र रंगवताना रंगांत पाणी न मिसळता घट्टच वापरावे लागतात.
ब. कागदावर रंगवताना रंग आरपार जात नाहीत. पानावर रंगवताना जाळीमुळे रंग आरपार जातात. त्यामुळे, पानाखालच्या पृष्ठभागावर पान चिकटते.
क. कागदाच्या तुलनेत पान फार नाजूक असल्याने रंगकाम खूप काळजीपूर्वक करावे लागते.

उपक्रम :
तुम्हांला आवडणारी फुलझाडे घराच्या किंवा शाळेच्या परिसरात लावा व त्यांची काळजी घ्या.
(टीप: हा उपक्रम / प्रकल्प विदयार्थ्यांनी स्वतः करावा.)

प्रकल्प :
काही फुलांचा उपयोग करून वस्तू, पदार्थ बनवले जातात. उदा. गुलाबापासून गुलकंद. याप्रमाणे तुम्हांला माहीत असलेल्या इतर काही फुलांपासून तयार होणाऱ्या वस्तू, पदार्थ यांची माहिती घ्या व त्यांची यादी तयार करा.
उत्तरः
फुलांपासून तयार होणाऱ्या वस्तू, पदार्थ खालीलप्रमाणेः

1. गुलाबाच्या पाकळ्यांपासून पॉटपुरी बनवले जाते.
2. गुलाबपाणी
3. गुलाबाचे अत्तर
4. गुलाबाचे सरबत
5. मोगरा, आबोली, शेवंती यांपासून गजरे बनवले जातात.
6. सूर्यफुलाच्या बियांचे तेल
7. जोजोबा फुलांचे तेल सौंदर्यप्रसाधनांत वापरतात.
8. अरोमा थेरपीसाठी फुलांचा अर्क वापरतात.
9. निसर्गोपचारात पुष्पौषधींचा वापर केला जातो.
10. भोपळा, शेवग्याच्या फुलांची भाजी करतात.

माहिती मिळवूया

फुलांना रंग कशामुळे प्राप्त होतो ?

फुलांमध्ये दोन प्रकारची रंगद्रव्ये असतात. हरितद्रव्ये, कॅरोटीन यांमुळे नारिंगी, पिवळा, हिरवा हे रंग फुलांच्या पाकळ्यांना मिळतात, तर लाल, गुलाबी, निळा वगैरे रंग फुलांमधील अँथोसायनीन या रंगद्रव्यांमुळे मिळतात. ही रंगद्रव्ये पाण्यात विरघळू शकतात. ज्या वेळी फुलांना जीवनरसाचा पुरवठा होतो, त्या वेळी त्यात ही रंगद्रव्ये विरघळतात.

कोणत्या फुलांत कोणती रंगद्रव्ये असावीत हे त्यांतील गुणसूत्रे ठरवतात आणि गुणसूत्रे आनुवंशिक असल्यामुळे त्या त्या फुलांचा रंग ठरावीकच असतो, रंग बदलत नाही.

आपण समजून घेऊया.

• खालील परिच्छेदातील संख्याविशेषणे अधोरेखित करा.
उत्तर:
अल्लाउद्दीन व फरिदा दोघे शाळेत निघाले. वाटेत एक भेळेचे दुकान होते. दुकानात अनेक प्रकारची चिक्की व फुटाणे मिळत असत. फरिदाकडे पाच रुपयांचे नाणे होते. तिने अडीच रुपयांत शेंगदाण्याच्या चिक्कीचे पाकीट घेतले, तर अल्लाउद्दीनने उरलेल्या अर्ध्या पैशांत फुटाणे घेतले. सगळे पैसे संपले. भरपूर फुटाणे आले. पसाभर फुटाणे त्याने फरिदाला दिले, तर तिने थोडीशी चिक्की अल्लाउद्दीनला दिली.

• खालील वाक्यांतील मोकळ्या जागी कंसात दिलेल्या संख्यावाचक विशेषणांपैकी योग्य विशेषण लिहा.
(एकेक, सहस्र, द्विगुणित, दुप्पट, पाच)

१. अविनाशला …….. भाषा येतात.
उत्तर:
पाच

२. सूर्याच्या …….. किरणांनी जमिनीला स्पर्श केला.
उत्तर:
सहस्र

३. ……. बेडूक उड्या मारत पसार झाले.
उत्तर:
एकेक

४. आईला पाहताच तिचा आनंद …….. झाला.
उत्तर:
द्विगुणित

५. भुकेच्या तडाख्यात मीनाने …….. चपात्या खाल्या.
उत्तर:
दुप्पट

• खालील शब्द वाचा.

ही खारूताई, माझी वही, ज्याचे पत्र, त्याचा रुमाल, कोणता पेढा, आम्ही मैत्रिणी, त्याचा सदरा, तिच्या वेण्या. वरील शब्दांतील ही, माझी, ज्याचे, त्याचा, कोणता, आम्ही, त्याचा, तिच्या ही सर्वनामे आहेत; पण या सर्वनामांपुढे नामे आली आहेत. ही सर्वनामे त्यांच्यापुढे आलेल्या नामांबद्दल विशेष माहिती सांगतात. म्हणजे ती विशेषणाचे कार्य करतात, म्हणून ही सर्वनामे सार्वनामिक विशेषणे आहेत.

मी, तू, तो, हा, जो, कोण, काय ही सर्वनामे असली तरी सार्वनामिक विशेषणे म्हणून काम करताना नेहमीच त्यांच्या मूळ स्वरूपात न येता त्यांच्या स्वरूपात बदल होतो.

प्रश्न ११.
खाली दिलेल्या विरामचिन्हांची चौकटींत नावे लिहा.

उत्तर:

?	प्रश्नचिन्ह
.	पूर्णविराम
“ “	दुहेरी अवतरण चिन्ह
‘ ‘	एकेरी अवतरण चिन्ह
,	स्वल्पविराम
–	अपसारणचिन्ह
;	अर्धविराम
!	उद्गारवाचक चिन्ह

प्रश्न ४.
खाली चार चित्रे दिलेली आहेत. त्यांचा सहसंबंध लावून तुमच्या शब्दांत कथा तयार करा व सांगा.

उत्तर:
एका तळ्यात एक बदक पोहत होते. पोहता पोहता त्याची नजर आभाळाकडे गेली. तेव्हा ढगांशी लपंडाव खेळणारे पक्षी त्याला दिसले.
पक्ष्यांचे असे मुक्त विहरणे पाहून बदकाला त्यांचा हेवा वाटला. थोड्याच वेळात बदकाला वाऱ्यावर भराऱ्या घेणारे रंगीबेरंगी पतंग दिसले. ते पाहून बदक हरखून गेले. आपल्यालाही यांच्याप्रमाणे उडता यायला हवे असे त्याला वाटू लागले. उंच उडता येण्याइतके बळ आपल्या पंखांत का नाही, म्हणून बदक मनोमन दु:खी झाले. एवढ्यात, रंगीबेरंगी पतंग वेगाने खाली कोसळले आणि एका झाडाच्या फांदीवर अडकून फाटले. बदकाला ते पाहून दुःख झाले.

पतंगाप्रमाणे आपल्या आयुष्याची दोरी कोणाच्या हाती नाही त्याबद्दल त्याने नि:श्वास टाकला. काही वेळाने पाखरांचा थवा घाबराघुबरा होऊन विखुरताना त्याला दिसला. कोणा शिकाऱ्याने गोळीने नेम साधला होता आणि सर्व पाखरे जीव मुठीत घेऊन सैरावैरा उडत होती. ते पाहून बदकाच्या लक्षात आले, की इतर जीव किती असुरक्षित आहेत. त्यापेक्षा आपले जलाशयातले जीवन किती सुरक्षित आणि निवांत आहे. त्यानंतर बदकाला कधीच कोणाकडे पाहून हेवा वाटला नाही. त्याचे जीवन त्याच्या दृष्टीने परिपूर्ण होते.

विचार करून सांगूया.

मनोहर आला की धमाल असते. तो खेळतो मस्त, बोलतो मस्त, उत्तरेही पटापट देतो. त्याला छान गाता येते; पण आज काही तो शाळेला आला नाही. मनोहर आज शाळेत का आला नसेल ?

Class 6 Marathi Balbharati Chapter 10 सुगंधी सृष्टी Question Answer

संकलित मूल्यमापन

पाठाधारित प्रश्नोत्तरे

प्रश्न १.
कंसातील योग्य पर्याय निवडून रिकाम्या जागा भरा.
(राजेश्री, दले, डौलदार, अभिमानाची)

i. कळीची सारी ………. साफ उघडली होती.
उत्तर:
दले

ii. मी लावलेल्या झाडाचे ते फूल म्हणून माझ्या आनंदात ……….. साखर पडली होती.
उत्तर:
अभिमानाची

iii. निशिगंधाचे फूल असते तरी किती ……..!
उत्तर:
डौलदार

iv. एवढे सगळे करावे तेव्हा हे ………. फुलणार.
उत्तर:
राजेश्री

प्रश्न २.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

i. लेखकाच्या लहानपणी त्याचे बिऱ्हाड पुण्यात कोठे होते?
उत्तर:
लेखकाच्या लहानपणी त्याचे बिऱ्हाड पुण्यातील शनिवार पेठेत होते.

ii. कोणती दोन झाडे लावायला सोपी असतात असे लेखक म्हणतो?
उत्तर:
मोगरा व निशिगंधा ही दोन झाडे लावायला सोपी असतात असे लेखक म्हणतो.

iii. निशिगंधाला ‘गुलछडी’ हे नाव का पडले असावे?
उत्तर:
निशिगंधाच्या हिरव्यागार छडीवर हारीने टोकापर्यंत फुले लागतात त्यावरून निशिगंधाला ‘गुलछडी’ हे नाव पडले असावे.

iv. सकाळी पारिजातकाखालून जाणे लेखकाला कसे वाटते?
उत्तर:
सकाळी पारिजातकाखालून जाणे लेखकाला पुण्यपावन भूमीवरून जाण्यासारखे वाटते.

प्रश्न ३.
तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.
(टीप: खालील प्रत्येक उत्तराच्या सुरुवातीस ही प्रस्तावना लिहिता येऊ शकते.
प्रस्तावनाः स्वातंत्र्यलढ्यातील सैनिक व सृष्टिकडे संवेदनशीलतेने पाहणारे लेखक ना. ग. गोरे यांनी ‘सुगंधी सृष्टी’ या पाठातून विविध सुगंधी फुलझाडांची मशागत कशी करावी याबद्दल माहिती दिली आहे.)

v. अच्युतराव पटवर्धन यांनी सांगितलेला पारिजातकाचा विशेष कोणता ?
उत्तर:
अच्युतराव पटवर्धन यांच्या मते, दान दयावे तर ते पारिजातकाप्रमाणे, कारण तो मूठ पुरेपूर उघडून दान देतो. काहीच राखून ठेवत नाही. अशाप्रकारे, दानशूरता हा पारिजातकाचा विशेष त्यांनी सांगितला आहे.

भाषाभ्यास व व्याकरण

प्रश्न १.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. आतुर =
2. उपाय =
3. साखर =
4. सीमा =

उत्तर:

1. उत्सुक
2. तोडगा
3. शर्करा
4. मर्यादा.

प्रश्न २.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. फुलणे ×
2. विसरणे ×
3. अमृत ×
4. पुण्य ×

उत्तर:

1. कोमेजणे
2. स्मरणे, आठवणे
3. विष
4. पाप

प्रश्न ३.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.

i. निरुपाय होणे –
उत्तर:
अर्थ : उपाय नसणे.
वाक्य : जवळ पुरेशी हत्यारे नसल्याने पोलिसांचा निरुपाय झाला.

ii. सोपस्कार करणे –
उत्तरः
अर्थ : कोडकौतुक करणे.
वाक्य : घरात नात येताच आजीने सारे सोपस्कार पार पाडले.

आकारिक मूल्यमापन

मौखिक कार्य

प्रश्न १.
गुलाबाला ‘फुलांचा राजा’ का म्हणत असावे, असे तुम्हांला वाटते? (पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ३६)

प्रश्न २.
कोणकोणत्या रंगांची गुलाबाची फुले तुम्ही पाहिली आहेत ? (पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ३६)

प्रश्न ३.
कोणत्या रंगाचे गुलाबाचे फूल तुम्हांला सर्वांत जास्त आवडते ? (पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ३६)

प्रश्न ४.
पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ४० वरील ‘माहिती मिळवूया’ मोठ्याने वाचा.

सुगंधी सृष्टी पाठाचा परिचय

आपल्या सौंदर्याने साऱ्यांना आनंद देणाऱ्या, आपल्या सुगंधाने साऱ्यांनाच मोहित करणाऱ्या फुलांच्या झाडांविषयीचे सूक्ष्म निरीक्षण या पाठाद्वारे लेखकाने मांडले आहे. ‘सुगंधी सृष्टी’ हा पाठ म्हणजे सुगंधी फुलझाडे कशी लावतात, त्यांना किती जागा लागते, फुलझाडाचे कोणते सोपस्कार पार पाडावे लागतात या साऱ्याचे वर्णन होय. आपला रंग, गंध, डौल इतरांसाठी उधळणाऱ्या या फुलांचे
पर्यायाने या सृष्टीचे दातृत्व यांत दिसून येते.

सुगंधी सृष्टी शब्दार्थ

सुगंधी सृष्टी वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ

आनंदात अभिमानाची साखर पडणे.	अधिक आनंद होणे.
उत्कट आतुर भासणे.	अतिशय उत्सुकता वाटणे.
टिपून मारणे.	लक्षपूर्वक एक एक करून मारणे.
निरुपाय होणे.	उपाय नसणे.
मनाला वेडावून टाकणे.	मन मोहून टाकणे.
रोमांच फुटणे.	अंगावर शहारे येणे.
सोपस्कार करून घेणे.	कोडकौतुक करून घेणे.

सुगंधी सृष्टी टिपा

अच्युतराव पटवर्धन	स्वातंत्र्यलढ्यात सहभागी झालेले समाजवादी नेते.
आळे	रोपाभोवती मातीत केलेली जागा.
कलम	दोन वेगवेगळ्या झाडांच्या फांदया एकमेकांवर ठेवून त्यापासून संकरित झाड तयार करणे.
शनिवार पेठ	पुण्यातील एक प्रादेशिक विभाग.